Dự luật Trí tuệ nhân tạo đang được Quốc hội thảo luận chiều 27/11 mở ra hướng tiếp cận mới cho Việt Nam trong kỷ nguyên công nghệ, khi Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định Nhà nước sẽ đầu tư xây dựng trung tâm siêu tính toán và dữ liệu AI quốc gia. Đây được xem là nền tảng trọng yếu để nghiên cứu, huấn luyện mô hình tiếng Việt, tiến tới giảm phụ thuộc vào công nghệ ngoại.
Theo Bộ trưởng, dự luật được thiết kế dưới dạng “luật khung”, kế thừa kinh nghiệm của nhiều quốc gia nhằm dung hòa hai mục tiêu: tạo dư địa đổi mới và kiểm soát rủi ro. Trong khi các quy định chi tiết sẽ giao Chính phủ ban hành để đảm bảo tính linh hoạt trước tốc độ thay đổi nhanh của công nghệ, quan điểm cốt lõi của dự luật là quản trị trí tuệ nhân tạo tương tự cách xã hội quản lý tri thức của con người.
Dữ liệu đầu vào phải được kiểm soát, dựa trên Luật Dữ liệu và các quy định bảo vệ dữ liệu cá nhân; các doanh nghiệp AI buộc phải minh bạch về nguồn dữ liệu, trong khi hệ thống AI phải đánh giá rủi ro, trải qua kiểm định độc lập và đảm bảo khả năng giải trình.
Ở đầu ra, nguyên tắc đặt con người làm trung tâm được coi là tiêu chuẩn cao nhất. AI phải phục vụ con người, không thay thế quyền quyết định của họ. Người dân cần được thông báo khi tương tác với hệ thống AI, và trách nhiệm pháp lý trong trường hợp AI gây thiệt hại phải được phân định rõ giữa người phát triển, đơn vị cung cấp, tổ chức triển khai và người dùng. AI được ứng dụng vào các lĩnh vực nhạy cảm hay dịch vụ công sẽ phải chạy trên hạ tầng trong nước để đảm bảo an toàn chủ quyền số.
Bộ trưởng cũng đồng thuận với mô hình quản lý dựa trên mức độ rủi ro, chia thành ba cấp độ từ thấp đến cao. Ông nhấn mạnh rằng AI không phải là “nguồn nguy hiểm cao độ” theo nghĩa truyền thống như xe cơ giới hay vật liệu nổ, bởi tính nguy hiểm không đến từ bản thể vật lý mà từ quyết định mà hệ thống đưa ra. Theo ông, AI mang lại lợi ích rất lớn nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức; và chính AI cũng có thể hỗ trợ giải quyết các rủi ro do nó tạo ra, như phát hiện deepfake hay vi phạm đạo đức.
Trong khi đó, tại phiên thảo luận, các đại biểu Quốc hội đều nhất trí rằng một cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) là cần thiết cho lĩnh vực AI - một ngành “vừa mới vừa khó”, liên quan nhiều lĩnh vực và không thể quản lý hiệu quả nếu chỉ dựa vào khung pháp lý hiện hành. Sandbox được kỳ vọng sẽ tạo không gian thử nghiệm trong giới hạn nhất định, thu thập dữ liệu thực tế để hoàn thiện chính sách lâu dài. Nhiều đại biểu đề xuất ưu tiên sandbox cho các lĩnh vực như y tế, giáo dục, tài chính và hành chính công; đồng thời xác định tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp và thời hạn thử nghiệm, nhằm đảm bảo minh bạch và hiệu quả.
Một trong những vấn đề cấp bách được nêu tại nghị trường là năng lực cạnh tranh của Việt Nam trong cuộc đua AI toàn cầu. Đại biểu Phạm Trọng Nhân cảnh báo tình trạng phụ thuộc khi 99% mô hình nền tảng sử dụng tại Việt Nam hiện là của nước ngoài, trong khi Trung Quốc chỉ trong 10 tháng đã nộp 62.000 bằng sáng chế AI, gấp 12 lần thành quả tích lũy của Việt Nam từ trước tới nay. Bên cạnh đó, thế giới ghi nhận hơn 180.000 video deepfake chính trị chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025, trong đó 41% nhắm vào lãnh đạo các quốc gia đang phát triển, đặt ra thách thức nghiêm trọng về an ninh và nhận thức xã hội.
Từ thực tiễn này, ông đề nghị áp dụng mô hình quản lý rủi ro theo bốn cấp, thiết lập Ủy ban An toàn hệ thống AI trực thuộc Thủ tướng, yêu cầu nền tảng nước ngoài trên 5 triệu người dùng phải đặt pháp nhân tại Việt Nam và áp dụng chế tài đủ mạnh, bao gồm xử lý hình sự với hành vi cố ý triển khai AI rủi ro cao mà không kiểm thử hoặc thiếu minh bạch.
Theo các đại biểu, dự luật AI không chỉ là khung quản lý công nghệ, mà còn là tuyên ngôn về tư duy phát triển quốc gia. Việc xây dựng trung tâm siêu tính toán, mở rộng dữ liệu mở, triển khai sandbox và nâng cao năng lực tự chủ công nghệ được kỳ vọng sẽ giúp Việt Nam không chỉ bắt kịp mà còn tạo lợi thế cạnh tranh trong cuộc đua AI toàn cầu.
