Với mục tiêu giảm phát thải ròng bằng 0 cũng như thúc đẩy sản xuất lúa gạo phát thải thấp của Việt Nam, việc liên kết chuỗi giá trị sản xuất là điều kiện tiên quyết để thực hiện những mục tiêu đã đề ra.
Nằm trong nội dung được thảo luận tại "Vai trò và các giải pháp thu hút, vận động nông dân, doanh nghiệp và các tổ chức tham gia thực hiện Đề án Phát triển bền vững 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp" được tổ chức vào ngày 13/5 vừa qua, các chuyên gia cho rằng việc thiếu liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân đang là vấn đề vướng mắc trong sản xuất lúa gạo.
Ông Nguyễn Tiến Định, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn nhận định, liên kết chuỗi giá trị trong ngành lúa gạo là giải pháp tối ưu. Không chỉ giúp hình thành các vùng nguyên liệu tập trung, việc xây dựng những mô hình liên kết còn giúp đồng bộ về giống, kỹ thuật, chất lượng gạo, từ đó đáp ứng yêu cầu thị trường và giảm chi phí trung gian.
Theo ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) hiện có khoảng 130 doanh nghiệp đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo, nhưng chỉ có 1-2 đơn vị tham gia liên kết với nông dân trồng lúa.
Để tạo ra chuỗi giá trị lúa gạo bền vững, việc doanh nghiệp hợp tác với người nông dân là vô cùng quan trọng. Nếu có đầu ra ổn định, bà con nông dân có thể yên tâm sản xuất. Ngược lại, đối với các doanh nghiệp, nếu liên kết với các hộ nông dân thì doanh nghiệp sẽ có nguồn cung ổn định và chất lượng, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị trường tiêu thụ.
Tại công ty của mình, ông Bình đã nhiều năm liên kết với nông dân để trồng các loại lúa chất lượng cao. Nhờ đó, Gạo Đài Thơm 8 của công ty đã xuất khẩu sang thị trường châu Âu với giá 700 đô la Mỹ/ấn. Trong khi đó, với những doanh nghiệp không liên kết, giá xuất khẩu chỉ bằng một nửa.
Ông Bình cho rằng, khó khăn lớn nhất hiện nay của doanh nghiệp đó là vấn đề về tài chính, nhất là trong quá trình vay vốn. Do nguồn vốn không cao, nên các doanh nghiệp thường e dè tham gia liên kết hợp tác.
Để giải quyết được vấn đề này, ông Bình đề xuất các ngân hàng xem xét hỗ trợ các doanh nghiệp trong lĩnh vực lúa gạo, mở rộng các gói vay vốn ưu đãi để doanh nghiệp mạnh dạn hợp tác.
Chia sẻ tại chương trình, ông Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, Bộ Nông nghiệp và Môi trường hiện đang hướng dẫn triển khai 2 hình thức liên kết gồm: Liên kết sản xuất do nông nghiệp dẫn dắt và liên kết do hợp tác xã làm trung tâm sản xuất.
Đối với mô hình liên kết có doanh nghiệp dẫn dắt, nông dân sẽ được cam kết bao tiêu rõ ràng, tạo ra chuỗi sản xuất khép kín từ đầu vào đến đầu ra, còn doanh nghiệp có thể kiểm soát được chất lượng sản phẩm. Mô hình này phù hợp với những khu vực đã có doanh nghiệp phát triển mạnh về chế biên, xuất khẩu, có hợp tác xã hoạt động ổn định.
Còn với mô hình hợp tác xã làm trung tâm liên kết, hợp tác xã sẽ đóng vai trò điều phối giám sát sản xuất, truy xuất, quản lý chất lượng, thu gom, sơ chế, bảo quản và tiêu thụ lúa gạo. Người nông dân, với vai trò là thành viên hợp tác xã, có nhiệm vụ sản xuất theo đúng hướng dẫn của hợp tác xã để đảm bảo chất lượng sản phẩm. Với vai trò là đối tác, doanh nghiệp được giảm bớt gánh nặng về việc quản lý quá trình sản xuất, mà có thể tập trung đảm bảo đầu ra ổn định cho nông sản.
Mặc dù vậy, thực tế cho thấy việc quá trình liên kết hợp tác giữa doanh nghiệp và nông dân vẫn gặp không ít khó khăn. Theo chia sẻ của đại diện Công ty Đại Dương Xanh, dù đã có hơn 8 năm tham gia liên kết sản xuất với nông dân, nhưng diện tích bao tiêu luôn dừng lại ở mức 4000-5000 ha mỗi năm và chỉ chiếm 10% doanh số công ty.
Nguyên nhân xuất phát từ việc doanh đây là doanh nghiệp nhỏ, xuất khẩu thị trường ngách với yêu cầu cao về chất lượng sản phẩm, nhưng doanh số lại không cao nên không thể mở rộng.
Trong khi đó, tại các doanh nghiệp lớn, thị trường xuất khẩu gạo chủ yếu lại là những nơi không yêu cầu cao về chất lượng sản phẩm, giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí và tiêu thụ hàng dễ dàng hơn.
Để giải quyết vấn đề này, ông Nguyễn Tiến Định, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn cho biết, cần đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến và hướng dẫn các hợp tác xã, doanh nghiệp phát triển liên kết sản xuất tiêu thụ theo chuỗi giá trị lúa gạo chất lượng cao, phát thải thấp.
Đồng thời, cần xây dựng các mô hình thí điểm liên kết sản xuất tiêu thụ theo chuỗi giá trị lúa gạo. Ngoài ra, Chính phủ cũng cần có các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong vay vốn đầu tư. Cùng với đó là phát triển các hợp tác xã, tổ hợp tác, đào tạo nhân lực quản lý hợp tác xã, nâng cấp cơ sở hạ tầng để tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất lúa bền vững.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh, năm 2025 là năm quan trọng, đánh dấu giai đoạn kết thúc của giai đoạn đầu Đề án. Để đạt mục tiêu triển khai trên 200 ngàn hecta trong năm 2025 và 1 triệu hecta đến năm 2030, Bộ yêu cầu các địa phương mở rộng mô hình sản xuất bền vững và triển khai đo đạc phát thải theo quy trình MRV đã được ban hành. Cùng với đó, xây dựng bản đồ số hóa diện tích tại 12 tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long đảm bảo đủ tiêu chí mở rộng trong giai đoạn 2026 - 2030.
