Mặc dù đạt được bước tiến vượt bậc trong giai đoạn 2019-2021, hàng loạt dự án điện tái tạo tại Việt Nam hiện đang lâm vào thế khó do phát sinh vướng mắc từ quy định thủ tục “Chấp nhận nghiệm thu công trình xây dựng” (CCA). Theo thực tiễn thời điểm đó, CCA không nằm trong danh mục điều kiện bắt buộc để được công nhận ngày vận hành thương mại (COD), nhưng sau này lại được xem là yêu cầu then chốt trong việc xác lập giá điện.
Nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước đã chủ động gửi kiến nghị đến Chính phủ và các cơ quan chức năng, nhằm làm rõ rằng các dự án đã hoàn thành trước đây đã thực hiện đúng quy định hiện hành vào thời điểm vận hành. Các văn bản pháp luật lúc bấy giờ chỉ yêu cầu ba điều kiện để đạt COD: hoàn thành thử nghiệm ban đầu, có giấy phép hoạt động điện lực và thống nhất chỉ số công tơ, không đề cập đến CCA.
Tuy nhiên, mặc dù đã có các cuộc họp do EVNEPTC chủ trì nhằm tháo gỡ, nhưng các đề xuất được đưa ra vẫn chưa giải quyết được phần gốc rễ của vấn đề. Điển hình là vào tháng 5/2025, một nhóm nhà đầu tư Nhật Bản đã gửi văn bản kiến nghị lên các bộ, ngành, chỉ rõ rằng các phương án xử lý hiện tại đang làm lệch hướng nguyên tắc pháp lý vốn được xác lập trong các hợp đồng mua bán điện. Sự thay đổi đột ngột trong điều kiện vận hành bị xem là đi ngược lại tính minh bạch, ổn định và công bằng trong khung pháp lý – những yếu tố then chốt để duy trì niềm tin của nhà đầu tư.
Nguyên nhân chính bắt nguồn từ Thông tư 10/2023/TT-BCT của Bộ Công Thương, ban hành vào giữa năm 2023. Thông tư này đã đưa CCA trở thành điều kiện tiên quyết để được cấp phép điện lực và đặc biệt gây tranh cãi khi áp dụng hồi tố cho các dự án đã hoạt động từ trước đó. Diễn biến này khiến không ít doanh nghiệp rơi vào trạng thái lúng túng vì phải điều chỉnh lại quy trình pháp lý sau khi dự án đã hoàn tất và vận hành ổn định trong nhiều năm.
Thanh tra Chính phủ, trong Kết luận số 1027, đã xác định rõ trách nhiệm thuộc về cả ba phía: chủ đầu tư, đơn vị mua bán điện và đơn vị vận hành hệ thống. Trong khi đó, EVNEPTC đã thực hiện việc giữ lại một phần khoản thanh toán tiền điện từ tháng 1/2025 và chỉ chi trả theo mức giá tạm thời, làm nảy sinh mâu thuẫn và gây lo ngại sâu sắc trong cộng đồng đầu tư.
Hiện có ít nhất 173 dự án, con số này có thể còn thay đổi đang bị "treo" quyền lợi, do chưa được công nhận COD chính thức. Hệ quả là các dự án này không được hưởng giá FIT ưu đãi theo hợp đồng cũ, bị trì hoãn thanh toán, và thậm chí đứng trước nguy cơ bị cắt giảm công suất phát điện. Nếu tình trạng này kéo dài, khả năng thất thoát vốn chủ sở hữu là rất cao, tác động tiêu cực lan rộng đến hệ thống tài chính và ngân hàng trong nước.
Không chỉ gây ảnh hưởng trực tiếp đến nhà đầu tư, vấn đề từ thủ tục CCA còn gây ách tắc dòng tiền tín dụng, làm chậm lại các kế hoạch mở rộng và đầu tư mới trong lĩnh vực năng lượng tái tạo. Trong bối cảnh Quy hoạch điện VIII điều chỉnh đã được phê duyệt, nhiều địa phương đang chạy đua hoàn thiện hồ sơ đấu thầu và cấp phép cho dự án mới, thì các tồn đọng từ cơ chế cũ càng khiến quá trình chuyển dịch năng lượng bị chậm lại.
Thêm vào đó, các cảnh báo về khả năng xảy ra tranh chấp pháp lý mang tính quốc tế cũng đã được Bộ Công Thương đưa ra. Nếu không xử lý dứt điểm, việc đơn phương cắt giảm thanh toán hoặc áp dụng hồi tố điều kiện COD và giá FIT có thể vi phạm các nguyên tắc pháp lý được nêu rõ trong Nghị quyết 68, cụ thể là tại Khoản 2.2 và 2.3 của Mục III. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi doanh nghiệp mà còn đe dọa đến uy tín của Việt Nam trong môi trường đầu tư quốc tế, nhất là trong lĩnh vực năng lượng xanh đang thu hút sự quan tâm lớn từ cộng đồng tài chính toàn cầu.
