Sinh ra và lớn lên tại vùng ven biển xã Quỳnh Phú (tỉnh Nghệ An), ông Bùi Xuân Điện (61 tuổi) – Giám đốc kiêm Chủ tịch HĐQT Hợp tác xã (HTX) Sản xuất, Dịch vụ Muối Thắng Lợi – có tuổi thơ gắn bó với những cánh đồng muối chát mặn. Ở nơi thời tiết khắc nghiệt ấy, bà con diêm dân phải một nắng hai sương mới làm ra được hạt muối, nhưng thu nhập lại chẳng đáng là bao.
Hàng chục năm trở lại đây, sự xuất hiện của nhiều loại muối công nghiệp khiến giá trị muối truyền thống giảm dần, làm nghề muối ngày càng kém hấp dẫn. Người trẻ rời làng đi làm thuê, chỉ còn người già bám trụ với nghề trong tiếng thở dài mỗi khi hạt muối làm ra bị thương lái ép giá.
Ông Điện trăn trở “HTX Sản xuất, dịch vụ muối Thắng Lợi thành lập năm 2012, gắn liền với Làng nghề sản xuất muối Quỳnh An với diện tích 113ha. Nỗi trăn trở lớn nhất của HTX là làm sao để bà con giữ được nghề muối truyền thống đã có hơn 400 năm, giữ được diện tích sản xuất vì nếu ruộng muối một khi đã bỏ hoang là không thể phục hồi.
Chúng tôi quyết tâm học hỏi các làng nghề làm muối trên cả nước tìm sự “bứt phá”, thay đổi phương thức sản xuất tiến bộ để làm sao sản phẩm làm ra vừa mang tính kế thừa truyền thống, vừa đáp ứng được nhu cầu của thị trường ngày càng cao. Đưa hạt muối trở thành một sản phẩm chủ lực của làng nghề”.
Đầu năm 2025, kế hoạch được cụ thể hoá bằng việc xây dựng cơ sở sản xuất muối hầm. Muối hầm của HTX Sản xuất, Dịch vụ Muối Thắng Lợi có quy trình chế biến rất công phu: muối được chọn từ vựa muối Quỳnh An, phơi và để khô tự nhiên 7–9 tháng rồi đưa vào nồi đất truyền thống của làng nghề nồi đất Trù Sơn, mở vung đun trên bếp củi suốt 7 giờ. Khi nồi đất đỏ lửa cũng là lúc các tạp chất được loại bỏ. Hết thời gian nấu, muối được đậy vung và chuyển sang hầm thêm 7 giờ nữa trước khi cho ra lò. Sau quá trình hầm, thành phẩm chỉ còn khoảng 45–50% khối lượng ban đầu, hoàn tất công đoạn.
Từng bước trong quy trình hầm muối đòi hỏi kiên nhẫn, sự tỉ mỉ và kinh nghiệm lâu năm. Khi hoàn thành, muối chuyển sang màu tuyết sương, hạt mềm, dễ vỡ và tan nhanh trong nước, vị mặn dịu, hậu ngọt, khác hẳn muối phơi cát thông thường.
Theo ông Điện, muối hầm không chỉ dùng để nêm nếm, mà còn giúp thanh tâm, giải độc, đồng thời dẫn các loại thuốc vào kinh lạc, kết hợp với các gia vị như ngải cứu, gừng, sả, tía tô tạo ra những món ăn thực dưỡng, dưỡng sinh quý giá. Muối hầm thay thế gia vị chế biến thức ăn hàng ngày, tốt cho bộ não, đào thải các loại A Xít trong cơ thể, ổn định huyết áp được áp dụng kết hợp dược phẩm đông y. Thời gian sử dụng muối hầm khoảng 3 năm.
Muối hầm của HTX Thắng Lợi hiện được bán với giá hơn 36 nghìn đồng/kg, cao gấp 15–20 lần so với muối nguyên liệu ban đầu. Hiện HTX Sản xuất, Dịch vụ Muối Thắng Lợi đã phát triển nhiều dòng sản phẩm từ muối hầm như muối hầm gia vị, muối hầm tôm, muối hầm chua cay, muối om ngự… góp phần đa dạng hóa sản phẩm và mở rộng thị trường tiêu thụ. Trung bình mỗi tháng, HTX cung ứng khoảng 20 tấn muối hầm cho các cửa hàng thực phẩm sạch, các spa dưỡng sinh và các đơn vị chế biến thực phẩm.
Từ khi HTX triển khai sản xuất muối hầm, bà con diêm dân phấn khởi hơn khi không còn lo đầu ra, muối được thu mua với giá cao, giúp tăng thu nhập. Quy trình sản xuất muối hầm cũng tạo việc làm thường xuyên cho hàng chục lao động với mức lương ổn định từ 5–7 triệu đồng/tháng.
"Hiện HTX đang từng bước xây dựng hồ sơ tiêu chuẩn, từ quy trình sản xuất sạch, bao bì, nhãn mác, đến chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm để đăng ký sản phẩm OCOP. Đồng thời, HTX cũng đang nghiên cứu và mở rộng các dòng sản phẩm từ muối hầm để đưa gần hơn với sinh hoạt hàng ngày của người dân, như muối lạc, muối vừng, muối sấy rau nhót, muối chấm các loại thực phẩm khác, nhằm đa dạng hóa sản phẩm, tăng khả năng tiêu thụ, đồng thời giúp hạt muối phơi cát Nghệ An không chỉ là sản phẩm quý mà còn trở thành nguyên liệu thiết yếu trong bữa ăn hàng ngày”, ông Điện chia sẻ.
Thành quả từ sản phẩm muối hầm của HTX Sản xuất, Dịch vụ Muối Thắng Lợi đã tìm được hướng đi mới, không chỉ bảo tồn nghề sản xuất muối thủ công truyền thống và nâng cao giá trị hạt muối, mà còn giúp bà con diêm dân cải thiện đời sống và thay đổi cuộc sống./.
