Ở độ cao khoảng 800 m so với mực nước biển, với khí hậu ôn hoà, đất đai phù sa pha đá vôi và nguồn nước tự nhiên, Mường Vi mang đến điều kiện lý tưởng để sinh ra hạt gạo Séng Cù với mùi thơm đặc trưng, dẻo mềm và giá trị dinh dưỡng cao, một nét tinh túy hội tụ từ thiên nhiên và bàn tay người Mường.
Trong quá khứ, gạo Séng Cù chủ yếu được canh tác manh mún, nhỏ lẻ. Nông dân tự trồng, tự thu hoạch, tự bán; thiếu liên kết, thiếu bảo đảm chất lượng, nên dễ bị thương lái ép giá; sản lượng, chất lượng bấp bênh; thu nhập thấp, gạo ngon nhưng không thể trở thành thương hiệu thực thụ.
Hợp tác xã - mắt xích then chốt nâng tầm Séng Cù
Sự đổi thay bắt đầu khi các hợp tác xã (HTX) xuất hiện, đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng chuỗi liên kết từ sản xuất đến thị trường. Đơn cử như HTX Nông nghiệp Hảo Anh tại Mường Vi - một điển hình cho mô hình hiệu quả, chuyên nghiệp và bền vững.
HTX Hảo Anh tổ chức sản xuất theo mô hình khép kín: từ cung ứng giống, hướng dẫn kỹ thuật canh tác theo tiêu chuẩn an toàn - như tiêu chuẩn VietGAP - đến thu hoạch, chế biến, đóng gói và tiêu thụ sản phẩm. HTX liên kết 63 hộ nông dân, canh tác trên diện tích lên tới 387 ha lúa Séng Cù, áp dụng khoa học kỹ thuật: từ làm đất, bón phân, kiểm soát nước, phòng trừ sâu bệnh đúng quy trình, đến giám sát kỹ thuật canh tác. HTX còn đầu tư máy móc gặt, xử lý, chế biến và đóng gói, đảm bảo sản phẩm đến tay người tiêu dùng luôn giữ chất lượng cao, an toàn vệ sinh thực phẩm.
Nhờ đó, gạo Séng Cù đã “lột xác”: sản lượng ổn định hơn, chất lượng đồng đều, ít tạp chất, mùi vị đặc trưng. Quan trọng hơn, nông dân thoát cảnh bị ép giá: HTX cam kết thu mua với mức giá ổn định, rõ ràng, lâu dài. Thu nhập của các hộ tham gia chuỗi liên kết được cải thiện đáng kể; họ yên tâm sản xuất, chăm sóc lúa kỹ hơn, từ đó góp phần ổn định, nâng cao chất lượng sản phẩm.
Gạo Séng Cù Mường Vi của HTX Hảo Anh đã được nhiều đơn vị chọn để giới thiệu tại các hội chợ, hội nghị; đặc biệt đã đạt chứng nhận 4 sao trong chương trình OCOP của tỉnh, nhờ hương vị thơm ngon, mềm dẻo và hàm lượng dinh dưỡng vượt trội. Đồng thời, sản phẩm không sử dụng chất bảo quản, tẩy trắng hay tạo mùi nhân tạo - được cấp giấy chứng nhận an toàn vệ sinh thực phẩm của cơ quan chức năng.
Không chỉ dừng lại ở hạt gạo: mô hình của HTX phát triển theo hướng toàn diện, tuần hoàn: Rơm, trấu, cám, bỗng rượu sau xay xát được tận dụng để nuôi gia súc, trồng rau an toàn hoặc làm phân bón. Nhờ đó, giá trị nông sản được tối đa hóa, chất thải được tái chế, từ đó lan toả một nền nông nghiệp bền vững và thân thiện với môi trường.
Theo chia sẻ của Giám đốc HTX, bà Phạm Thị Hảo: "Sau khi xây dựng thành công thương hiệu gạo Séng Cù, HTX luôn duy trì công tác kiểm soát chất lượng, định kỳ lấy mẫu kiểm nghiệm, giám sát quá trình sản xuất, đảm bảo sản phẩm đủ tiêu chuẩn mới tung ra thị trường. Nhờ vậy, gạo Séng Cù ngày càng chiếm được niềm tin của người tiêu dùng, dần khẳng định thương hiệu không chỉ trong tỉnh mà lan rộng ra các vùng lân cận".
Khi nông sản địa phương gặp chính sách
Câu chuyện thành công của gạo Séng Cù Mường Vi không chỉ là niềm tự hào địa phương, mà còn phản ánh rõ nét định hướng, chính sách phát triển nông nghiệp - nông thôn của Lào Cai trong giai đoạn mới. Tỉnh đang từng bước đưa tư duy sản xuất nhỏ lẻ, manh mún sang mô hình sản xuất hàng hóa, chuyên canh, gắn với thị trường, phù hợp với xu hướng phát triển bền vững, xanh, sạch.
Theo UBND tỉnh Lào Cai, trong Kế hoạch thực hiện giai đoạn 2021–2025 và Tầm nhìn đến 2030, tỉnh đề ra mục tiêu phát triển nông nghiệp hiệu quả, bền vững - hướng tới nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh.
Trong đó, tỉnh khuyến khích hình thành và phát huy mô hình kinh tế tập thể - hợp tác xã, tổ hợp tác như HTX Hảo Anh, doanh nghiệp nông nghiệp, cơ sở chế biến; đồng thời tạo điều kiện về đất đai, vốn, hạ tầng để phát triển vùng sản xuất hàng hóa tập trung; cung cấp nguyên liệu ổn định cho chế biến sâu; thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm cả trong nước và hướng tới xuất khẩu.
Đặc biệt, với sản phẩm nông nghiệp có lợi thế như gạo Séng Cù, chương trình OCOP được coi là “cầu nối” đưa sản phẩm từ cấp hộ, HTX lên thành thương hiệu địa phương, rồi thương hiệu quốc gia. Lào Cai đặt mục tiêu chuẩn hóa, đánh giá và công nhận nhiều sản phẩm nông nghiệp thế mạnh của địa phương, đồng thời hỗ trợ quảng bá, tiêu thụ qua các kênh hiện đại.
Ngoài ra, chính quyền tỉnh cũng đang đẩy mạnh cơ cấu lại sản xuất: chuyển đổi giống kém hiệu quả sang giống năng suất cao, phù hợp với điều kiện tự nhiên và nhu cầu thị trường; phát triển nông nghiệp hữu cơ, thân thiện môi trường; đồng thời tăng cường chế biến sâu, giảm tình trạng “được mùa mất giá”.
Hệ thống chính sách này còn mở rộng sang hạ tầng nông thôn: giao thông, nước sạch, vệ sinh môi trường, xử lý chất thải, bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học, nhằm đảm bảo nông thôn hiện đại, bền vững và đẹp hơn.
Cụ thể, mục tiêu của tỉnh tới 2030: tăng trưởng ngành nông nghiệp bình quân trên 6%/năm, giá trị sản xuất nông nghiệp đạt khoảng 16.000 tỉ đồng; tỷ lệ sản phẩm hàng hóa chủ lực chiếm khoảng 65% tổng giá trị sản xuất; thu nhập bình quân của người dân nông thôn tăng gấp 2,5–3 lần so với năm 2020; tỷ lệ hộ nông thôn sử dụng nước hợp vệ sinh đạt 100%, trong đó nước sạch đạt chuẩn ít nhất 80%.
Với định hướng về “nông nghiệp xanh, tuần hoàn, sinh thái”, chính quyền tỉnh còn khuyến khích phát triển chăn nuôi tập trung, trang trại an toàn sinh học, phát triển lâm nghiệp bền vững, giao đất, giao rừng, áp dụng các tiêu chuẩn môi trường và rừng bền vững.
Mặt khác, Lào Cai cũng hướng đến tận dụng công nghệ và chuyển đổi số: xây dựng cơ sở dữ liệu quản lý nông nghiệp, cây trồng, vật nuôi, lâm nghiệp; phát triển sàn giao dịch nông sản, thương mại điện tử, sàn OCOP để hỗ trợ tiêu thụ; 100% doanh nghiệp/HTX trong lĩnh vực nông nghiệp có kỹ năng số, sản phẩm có thể truy xuất nguồn gốc.
Với hệ thống chính sách đồng bộ như vậy, từ tổ chức sản xuất, chế biến, tiêu thụ, đến bảo vệ môi trường, phát triển nông thôn — gạo Séng Cù Mường Vi không đơn thuần là một đặc sản, mà trở thành minh chứng sống động cho hướng đi mới của Lào Cai: phát triển nông nghiệp theo hướng hàng hóa, bền vững, hiện đại và thân thiện với môi trường.
Từ hạt lúa lên thương hiệu - hành trình lan tỏa giá trị
Nhờ sự hỗ trợ chính sách của tỉnh, cùng quyết tâm của người dân, HTX, mô hình sản xuất — chế biến — tiêu thụ nông sản như HTX Hảo Anh đang từng bước trở thành hình mẫu cho các vùng khác trong tỉnh. Gạo Séng Cù đã vượt khỏi biên giới xã Bản Xèo để vươn lên trở thành sản phẩm mang giá trị cao, có thương hiệu, thị trường ổn định.
Việc xây dựng thương hiệu, bảo đảm chất lượng, truy xuất nguồn gốc, đóng gói, quảng bá, tất cả nằm trong xu thế mà Lào Cai đang hướng tới: Từ nền nông nghiệp truyền thống sang nền nông nghiệp công nghiệp - hiện đại - xanh. Bên cạnh đó, sự hỗ trợ từ chính quyền tỉnh về đào tạo nghề, nâng cao năng lực quản lý, kỹ thuật cho người dân, HTX cũng góp phần quan trọng để sản xuất nông nghiệp hàng hóa - bền vững.
Không chỉ dừng lại ở lúa gạo, chính sách của Lào Cai cũng mở rộng sang nhiều sản phẩm nông nghiệp chủ lực của tỉnh: chè, dược liệu, chuối, quế, cây ăn quả, chăn nuôi, nuôi thủy sản, lâm nghiệp và lâm sản, cùng với phát triển nghề thủ công, dịch vụ nông thôn, du lịch cộng đồng, kinh tế rừng theo mô hình kinh tế tuần hoàn, sinh thái.
Qua đó, nền nông nghiệp Lào Cai không chỉ đa dạng sản phẩm mà còn đa dạng sinh kế cho người nông dân, từ trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp, khai thác chế biến, dịch vụ, du lịch. Nhờ đó, mở ra nhiều cơ hội phát triển, giảm nghèo, nâng cao đời sống, giữ gìn môi trường và bản sắc văn hóa vùng cao.
Nông thôn hiện đại - nơi hội tụ phát triển kinh tế, sinh kế và bản sắc
Song hành với phát triển nông nghiệp, Lào Cai còn coi trọng xây dựng nông thôn toàn diện: đời sống vật chất lẫn tinh thần, cơ sở hạ tầng, môi trường, văn hoá, xã hội.
Cụ thể, tỉnh phấn đấu đến năm 2030 có nhiều xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó có xã NTM nâng cao hay NTM kiểu mẫu; cải thiện hệ thống giao thông, hạ tầng thủy lợi, nước sạch, xử lý chất thải, bảo vệ rừng; xây dựng khu dân cư văn minh, giữ gìn văn hóa truyền thống cộng đồng các dân tộc thiểu số, đảm bảo phát triển bền vững cả về kinh tế, môi trường và xã hội.
Với chiến lược này, nông thôn Lào Cai không còn chìm trong lạc hậu, chật hẹp, manh mún, mà dần chuyển thành không gian sống tốt hơn — xanh, sạch, đẹp, văn minh — tiệm cận chuẩn nông thôn hiện đại, thuận lợi cho phát triển sản xuất, dịch vụ, du lịch, công nghiệp chế biến và hội nhập thị trường trong nước, quốc tế.
Trong bối cảnh Lào Cai đẩy mạnh “tái cơ cấu nông nghiệp theo hướng hàng hóa, sinh thái, tuần hoàn” phối hợp với xây dựng nông thôn hiện đại, phát triển kinh tế – xã hội bền vững, câu chuyện gạo Séng Cù Mường Vi trở nên mang tính biểu tượng.
Sự thành công của HTX Hảo Anh không chỉ là thắng lợi cá nhân mà là minh chứng cho định hướng chính sách đúng đắn của tỉnh: khi Nhà nước, người dân, doanh nghiệp, hợp tác xã và khoa học — công nghệ cùng bắt tay thực hiện mô hình liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ, môi trường, văn hoá thì nông nghiệp địa phương có thể “cất cánh”, nông dân có thể vươn lên, thương hiệu gạo có thể xây dựng và nâng tầm.
Gạo Séng Cù hôm nay không chỉ là hạt lúa, mà là biểu tượng của một Lào Cai đổi mới - nơi nông nghiệp xanh, nông thôn hiện đại, con người văn minh, môi trường bền vững hội tụ.
Trong tương lai, nếu mô hình này được nhân rộng, gạo Séng Cù chỉ là bước khởi đầu: Lào Cai hoàn toàn có thể từng bước đưa nhiều đặc sản nông nghiệp khác như: Chè, dược liệu, quế, cây ăn quả, lâm sản … thành thương hiệu, lên sàn OCOP, được bảo chứng về chất lượng, truy xuất nguồn gốc, xuất khẩu, góp phần gia tăng giá trị, nâng cao đời sống của người dân, đồng thời bảo vệ môi trường, phát triển bản sắc văn hóa và góp phần vào quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn - nông nghiệp.
Câu chuyện về gạo Séng Cù Mường Vi, từ những thửa ruộng manh mún, nhỏ lẻ, bấp bênh, đến chuỗi giá trị khép kín, sản phẩm OCOP, thương hiệu được người tiêu dùng tin tưởng là minh chứng sống cho sự thay đổi mạnh mẽ đang diễn ra ở Lào Cai. Khi một tỉnh miền núi cao, địa bàn nhiều dân tộc, địa hình phức tạp vẫn có thể tổ chức được sản xuất hàng hóa chất lượng cao, xây dựng nông thôn hiện đại và phát triển bền vững. Điều đó khẳng định: Với chính sách đúng, tầm nhìn dài hạn, nông nghiệp Việt Nam nói chung, nông nghiệp vùng cao nói riêng có thể vươn tầm.
Hạt gạo Séng Cù không chỉ mang mùi thơm, vị ngon, mà còn mang cả niềm tin, một niềm tin rằng nông nghiệp xanh, nông thôn hiện đại, người dân phát triển, đang và sẽ được vun đắp ở Lào Cai. Một tương lai xanh đang được gieo mầm từ những hạt lúa vàng.
