Trong bối cảnh đó, năng lượng tái tạo (NLTT) đang nổi lên như một lựa chọn tất yếu, vừa để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, vừa tạo động lực cho mô hình kinh tế xanh trong dài hạn.
Thách thức năng lượng và cảnh báo từ thực tiễn
Theo dự báo từ Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), bắt đầu từ năm 2025, Việt Nam có thể thiếu hụt từ 3.000 đến 5.000 MW điện mỗi năm nếu không kịp thời bổ sung các nguồn điện mới. Trong khi đó, tốc độ tăng trưởng kinh tế ở mức 6–7%/năm đang kéo theo nhu cầu tiêu thụ điện tăng nhanh, đặc biệt tại các khu công nghiệp, khu chế xuất. Trên thực tế, tình trạng gián đoạn điện tại Bắc Giang, Bắc Ninh trong mùa nắng nóng năm 2023 đã bộc lộ rõ những lỗ hổng về cung – cầu và tác động không nhỏ đến sản xuất, đầu tư.
Không chỉ là bài toán năng lượng, Việt Nam còn đang nằm trong nhóm quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới cảnh báo, nếu mực nước biển dâng thêm 1 mét vào năm 2050, khoảng 10% dân số Việt Nam có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Trong bối cảnh đó, phát triển năng lượng tái tạo không chỉ là một nhu cầu, mà là một yêu cầu cấp thiết nhằm giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó với biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường sinh thái.
Năng lượng sạch – Lựa chọn chiến lược cho một "Việt Nam xanh"
Với vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên thuận lợi, Việt Nam được đánh giá là một trong ba quốc gia có tiềm năng điện mặt trời và điện gió lớn nhất Đông Nam Á. Sở hữu từ 1.500–2.000 giờ nắng mỗi năm, tiềm năng điện gió gần bờ lên tới 8,6 GW và ngoài khơi khoảng 600 GW, Việt Nam đang nắm trong tay cơ hội để định hình lại cơ cấu năng lượng và hướng tới một nền kinh tế carbon thấp.
Không dừng ở khía cạnh môi trường, năng lượng tái tạo còn là lĩnh vực giàu tiềm năng kinh tế. Năm 2020, Việt Nam dẫn đầu khu vực ASEAN về thu hút đầu tư vào năng lượng tái tạo, với tổng giá trị lên tới 7,4 tỷ USD (theo BloombergNEF). Đây không chỉ là nguồn vốn cho tăng trưởng mà còn là tín hiệu cho thấy niềm tin ngày càng lớn từ các nhà đầu tư quốc tế vào chiến lược phát triển xanh của Việt Nam.
Tại Hội nghị COP26, Việt Nam đã đưa ra cam kết mạnh mẽ: đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 (Net Zero 2050). Để hiện thực hóa mục tiêu này, Quy hoạch điện VIII đặt ra tỷ trọng năng lượng tái tạo trên 70% tổng công suất hệ thống vào năm 2050 – một con số không chỉ thể hiện quyết tâm chính trị, mà còn định hướng rõ ràng cho chiến lược phát triển dài hạn.
Tuy nhiên, nếu chậm triển khai, những cam kết này có nguy cơ trở thành hình thức. Theo Global Carbon Atlas, Việt Nam hiện nằm trong nhóm 20 quốc gia có lượng phát thải CO₂ cao nhất thế giới – phần lớn đến từ điện than. Việc tiếp tục phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch không chỉ đi ngược lại mục tiêu Net Zero mà còn khiến quốc gia phải đối mặt với chi phí nhập khẩu năng lượng tăng cao, đồng thời gia tăng gánh nặng ngân sách trong công tác ứng phó thiên tai và phục hồi sau khủng hoảng môi trường.
Bắt kịp cuộc đua toàn cầu - Thời điểm vàng để hành động
Trên bản đồ chuyển dịch năng lượng thế giới, các tập đoàn đa quốc gia như Apple, Samsung, LEGO… đã tích hợp tiêu chí “năng lượng sạch” vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Việc Việt Nam chủ động thúc đẩy NLTT không chỉ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh mà còn mở ra cơ hội đón dòng vốn xanh, tham gia sâu hơn vào các ngành công nghệ cao, công nghiệp xanh như pin, ô tô điện, bán dẫn…
Trong khu vực, Thái Lan, Indonesia, Philippines đã xây dựng lộ trình cụ thể về giảm điện than và thúc đẩy NLTT. Đây là những bài học quý để Việt Nam hoàn thiện cơ chế, cải cách thủ tục, khơi thông thị trường và tăng tốc thực hiện các mục tiêu trong Quy hoạch điện VIII.
Phát triển năng lượng tái tạo là bước đi không thể đảo ngược nếu Việt Nam muốn xây dựng một nền kinh tế xanh, hiện đại và tự chủ. Đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật – công nghệ, mà là câu chuyện chiến lược về tăng trưởng dài hạn, về vị thế quốc gia trong kỷ nguyên hậu carbon.
Để không bỏ lỡ cơ hội, cần sớm tháo gỡ những nút thắt về chính sách, hạ tầng và tài chính. Chỉ khi NLTT thực sự trở thành trụ cột trong định hướng phát triển, Việt Nam mới có thể đảm bảo an ninh năng lượng, thực hiện cam kết quốc tế và từng bước chuyển mình vững chắc trên hành trình hướng tới một nền kinh tế bền vững, công bằng và thịnh vượng.
