Bệnh Panama - “cơn ác mộng” của ngành chuối toàn cầu

Chuối – dư địa lớn nhưng giá trị chưa tương xứng

Trong khuôn khổ Diễn đàn “Giải pháp phòng trừ bệnh héo vàng hại chuối” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức vào sáng ngày 13/12, PGS.TS Lê Quốc Doanh, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam, cho biết năm 2022, Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn đã ban hành Đề án phát triển cây ăn quả chủ lực, trong đó xác định chuối là một trong những mặt hàng trọng tâm. Theo đề án, mục tiêu xuất khẩu rau quả được đặt ra ở mức 5 tỷ USD vào năm 2025 và 6,5 tỷ USD vào năm 2030.

Tuy nhiên, thực tế đến nay, xuất khẩu rau quả của Việt Nam đã vượt mốc 8 tỷ USD, cao hơn đáng kể so với kịch bản ban đầu. “Con số này cho thấy dư địa phát triển của ngành hàng rau quả vẫn còn rất lớn, nhưng đồng thời cũng đặt ra yêu cầu phải rà soát lại chiến lược phát triển từng loại cây trồng một cách bài bản, khoa học hơn”, ông Lê Quốc Doanh nhấn mạnh.

Theo PGS.TS Lê Quốc Doanh, chuối hiện là một trong những cây trồng có diện tích lớn nhất và giá trị kinh tế cao trong ngành cây ăn quả Việt Nam. Sản lượng chuối cả nước ước đạt khoảng 2,8 triệu tấn mỗi năm, với diện tích và năng suất tăng đều qua các năm, phản ánh nhu cầu thị trường ổn định cũng như khả năng mở rộng sản xuất.

Tuy nhiên, về mặt thương mại, giá trị xuất khẩu chuối vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Năm 2024, xuất khẩu chuối của Việt Nam chỉ đạt khoảng 378 triệu USD, con số khá khiêm tốn nếu đặt cạnh quy mô sản xuất và so sánh với các quốc gia trong khu vực đã xây dựng được chuỗi giá trị chuối xuất khẩu bài bản, gắn với tiêu chuẩn chất lượng cao và kiểm soát dịch bệnh nghiêm ngặt.

“Không chỉ riêng chuối, nhiều nhóm cây ăn quả khác như cây có múi, dứa hay các loại cây nhiệt đới cũng cần được đánh giá lại toàn diện về hiệu quả kinh tế, khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, dịch bệnh và yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường”, ông Lê Quốc Doanh nhận định.

Dịch bệnh Panama – thách thức lớn nhưng không phải vấn đề duy nhất

Điểm nhấn tại Diễn đàn, dịch bệnh héo vàng do nấm Fusarium, thường được gọi là bệnh Panama - “cơn ác mộng” của ngành chuối toàn cầu. Theo PGS.TS Lê Quốc Doanh, đây là thách thức lớn, song nếu chỉ tập trung bàn về bệnh Panama thì vẫn chưa đủ.

“Vấn đề cốt lõi là làm thế nào để nâng cao giá trị tổng thể của cây chuối, từ tổ chức sản xuất, lựa chọn giống, quy trình kỹ thuật, kiểm soát dịch bệnh cho đến thị trường tiêu thụ. Chỉ khi xây dựng được chuỗi giá trị hoàn chỉnh, ngành chuối mới có thể phát triển bền vững”, ông Lê Quốc Doanh phân tích.

Thực tế cho thấy, trong thời gian qua đã xuất hiện một số doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư bài bản vào ngành chuối, xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, áp dụng quy trình kỹ thuật đồng bộ và hướng đến xuất khẩu. Những mô hình này được xem là tín hiệu tích cực, mở ra hướng đi mới cho ngành hàng.

Chia sẻ từ góc độ doanh nghiệp, bà Tô Thị Nhã Trầm – Giám đốc Công ty CP Sinh học Cây giống Việt Nam, thành viên Unifarm cho biết, Unifarm chính là đơn vị từng chịu thiệt hại nặng nề do bệnh Panama, từ đó thấu hiểu sâu sắc những rủi ro mà dịch bệnh gây ra đối với năng suất và chất lượng chuối. 

“Chính vì trực tiếp trải nghiệm hậu quả của bệnh Panama, chúng tôi nhận thức rất rõ rằng giống cây chuối phải có khả năng chống chịu bệnh cao, đạt tỷ lệ kháng bệnh khoảng 95%, phù hợp với ngưỡng cho phép và tiêu chuẩn quốc tế”, bà Nhã Trầm cho hay. 

Hiện nay, các giống chuối Uni đang được trồng trực tiếp tại Unifarm với tổng diện tích trên 1.000 ha, đồng thời được liên kết sản xuất tại nhiều địa phương với quy mô hơn 1.500 ha, tập trung chủ yếu tại TP.HCM, Tây Ninh và Đồng Nai. Sản phẩm chuối của Unifarm chủ yếu phục vụ xuất khẩu trái tươi, hướng đến các thị trường khó tính như Nhật Bản và Hàn Quốc.

Theo đại diện Unifarm, khó khăn lớn nhất hiện nay không chỉ nằm ở giống mà còn ở việc áp dụng quy trình canh tác chuẩn. Để tạo ra sản phẩm đạt chuẩn quốc tế, người trồng buộc phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình kỹ thuật từ khâu giống, chăm sóc đến thu hoạch. Đây là thách thức không nhỏ đối với nông dân, nhưng cũng là điều kiện bắt buộc nếu muốn tham gia chuỗi giá trị xuất khẩu.

Unifarm cũng bày tỏ mong muốn các trung tâm sản xuất cây giống và nông dân liên hệ trực tiếp với doanh nghiệp để hiểu rõ về giống UNI 126, các chính sách hỗ trợ và mô hình liên kết sản xuất. “Chúng tôi kỳ vọng xây dựng được một chuỗi liên kết liền mạch, từ nghiên cứu – sản xuất giống – trồng trọt – tiêu thụ, nhằm đưa giống chuối chất lượng cao đến tận tay người trồng”, bà Nhã Trầm chia sẻ.