Dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai 2024 hiện đang được Bộ Nông nghiệp và Môi trường lấy ý kiến rộng rãi, trong đó nổi bật là đề xuất bổ sung thêm hai trường hợp Nhà nước được thu hồi đất. Những đề xuất này nhằm tháo gỡ các vướng mắc trong thực tiễn triển khai các dự án có quy mô lớn, có vai trò quan trọng với phát triển kinh tế - xã hội, nhưng gặp khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng.
Theo đó, trường hợp thứ nhất được đề xuất là thu hồi đất để phục vụ các dự án có yêu cầu đặc thù về địa điểm đầu tư như dự án khẩn cấp, cấp bách vì nhiệm vụ chính trị, đối ngoại; các khu thương mại tự do, trung tâm tài chính quốc tế; dự án logistic; các khu đô thị, dân cư, du lịch, dịch vụ thương mại, văn hóa, thể thao, công nghiệp văn hóa... Đây đều là những dự án có tính chất đặc biệt, đòi hỏi sự ưu tiên cao về quỹ đất và tiến độ triển khai. Hội đồng nhân dân cấp tỉnh sẽ là cơ quan quyết định cụ thể, căn cứ trên điều kiện thực tế tại từng địa phương.
Trường hợp thứ hai được đề xuất là khi dự án phát triển kinh tế - xã hội đã triển khai thỏa thuận với người sử dụng đất nhưng đến hạn vẫn chưa hoàn tất, kể cả sau khi gia hạn. Nếu nhà đầu tư đã đạt được thỏa thuận với trên 75% diện tích đất hoặc trên 75% số người sử dụng đất trong phạm vi dự án, Nhà nước sẽ đứng ra thu hồi phần diện tích còn lại để giao đất hoặc cho thuê đất cho chủ đầu tư. Điều này nhằm đảm bảo tính khả thi và liên tục cho dự án, tránh tình trạng bế tắc do một số ít trường hợp chưa thống nhất.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định, việc sửa đổi nhằm thể chế hóa nội dung trong Nghị quyết số 69-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương, vốn đề ra yêu cầu "nghiên cứu, xem xét mở rộng các trường hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng phù hợp với tình hình thực tiễn". Thực tế thời gian qua cho thấy nhiều dự án trọng điểm của địa phương như chỉnh trang đô thị, khu thương mại tự do, trung tâm tài chính quốc tế hay tổ hợp du lịch - dịch vụ - logistics đã gặp vướng mắc lớn khi không có đủ cơ sở pháp lý để thu hồi đất.
Một trong những rào cản chính là Luật Đất đai hiện hành chưa quy định rõ ràng về thu hồi đất trong các dự án có yêu cầu đặc biệt về địa điểm đầu tư, hay các dự án động lực như logistic, công nghiệp văn hóa, du lịch cao cấp... Đồng thời, cũng chưa có cơ chế xử lý trong trường hợp nhà đầu tư không thể đạt thỏa thuận toàn bộ với người sử dụng đất. Điều này gây khó khăn đáng kể trong việc triển khai các dự án quan trọng, làm gián đoạn quá trình tiếp cận đất đai, ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả đầu tư.
Việc bổ sung hai trường hợp thu hồi đất như trong dự thảo được kỳ vọng sẽ góp phần tạo hành lang pháp lý minh bạch, hỗ trợ quá trình phát triển các dự án chiến lược, thúc đẩy kinh tế - xã hội địa phương và cả nước. Đồng thời, giúp giảm áp lực cho doanh nghiệp, tránh kéo dài thời gian đàm phán, gia tăng chi phí giải phóng mặt bằng, góp phần sử dụng hiệu quả hơn tài nguyên đất đai trong bối cảnh nhu cầu phát triển ngày càng cao.
