Sắc vàng trên ruộng bậc thang
Những ngày cuối tháng 10, khi những cơn gió lạnh đầu mùa bắt đầu tràn qua, mang theo từng dải sương mù dày đặc phủ kín các ngọn núi, cũng là lúc những thửa ruộng bậc thang nơi xã biên giới Quang Chiểu (Thanh Hóa) vào mùa gặt. Hương thơm ngào ngạt của lúa nếp Cay Nọi, một loại giống nếp quý của đồng bào Thái đang len lỏi vào từng bản làng. Khi thì hương lúa miên man ru bà con vào giấc ngủ yên sau những ngày lao động vất vả, lúc lại như đánh thức tinh thần người nông dân vùng cao, thôi thúc họ khẩn trương hơn trên những nương lúa chín vàng rực rỡ.
Khi những giọt sương mai còn đọng trên đầu lúa, tiếng nói cười rộn rã đã vang vọng khắp sườn núi. Âm thanh ấy như gọi mời mặt trời lên cao, sưởi ấm cho núi rừng và cho chính lòng người. Trên những thửa ruộng bậc thang vàng óng, dáng người lom khom thấp thoáng giữa biển lúa chín, liềm khua loang loáng, từng bó thóc xếp ngay ngắn bên bờ ruộng, chờ nắng lên hong khô. Cả không gian như ngân lên khúc nhạc mùa vàng – ấm áp, rộn rã, thấm đẫm hơi thở lao động vùng biên.
Năm nào cũng vậy, cứ độ tháng 9 (Âm lịch) là lúc Quang Chiểu bước vào vụ thu hoạch nếp Cay Nọi – giống nếp cổ truyền gắn bó bao đời với đồng bào Thái. Trước đây, thứ nếp thơm dẻo này chỉ được trồng trên những thửa ruộng nhỏ để dành đãi khách quý hoặc dùng trong những dịp lễ, Tết trang trọng. Do canh tác theo hướng tự cung tự cấp, sản lượng không nhiều, nên đã có thời gian giống nếp quý ấy tưởng như bị “lãng quên” giữa nhịp sống hiện đại.
Thế nhưng, kể từ khi địa phương triển khai Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP), với sự hỗ trợ tích cực của chính quyền và ngành nông nghiệp, giống nếp Cay Nọi đã được khôi phục và phát triển mạnh mẽ. Bà con được hướng dẫn kỹ thuật canh tác mới, sử dụng giống chọn lọc, áp dụng quy trình sản xuất an toàn, thân thiện môi trường. Nhờ đó, những cánh đồng nếp ngày một mở rộng, năng suất tăng rõ rệt, hạt nếp chắc mẩy, dẻo thơm, giữ nguyên hương vị đặc trưng của vùng cao.
Niềm vui càng được nhân lên khi năm 2021, sản phẩm Gạo Nếp Cay Nọi của Hợp tác xã Chung Thành (xã Quang Chiểu) chính thức được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh. Từ đó, hạt nếp quê hương không chỉ hiện diện trong bữa cơm của người dân bản, mà còn theo thương lái vươn xa, trở thành đặc sản mang đậm bản sắc vùng biên cương.
Vụ mùa năm 2025, toàn xã Quang Chiểu gieo cấy hơn 342 ha lúa nước, trong đó Nếp Cay Nọi chiếm phần lớn diện tích. Nhờ thời tiết thuận hòa, mưa nắng vừa đủ, cùng sự hướng dẫn sát sao của cán bộ nông nghiệp, lúa năm nay phát triển đồng đều, ít sâu bệnh. Trên các thửa ruộng bậc thang, từng bông lúa cúi rạp, hạt vàng óng ánh – minh chứng cho một vụ mùa thắng lợi, hứa hẹn mang về no ấm cho bà con vùng biên.
Trên cánh đồng bản Bàn, chị Hà Thị Thục vừa cúi cắt lúa vừa cười tươi “Năm nay trời thương, lúa trĩu bông, vàng óng cả đồng. Mỗi khi gặt xong một thửa, nhìn những bó lúa đầy tay mà thấy vui lắm. Có thóc ăn, có thóc bán, lo được cho con đi học – thế là mãn nguyện rồi!”.
Nắng cứ đổ vàng rực, bà con Quang Chiểu vẫn cặm cụi dưới ruộng. Cầm trên tay bó lúa nặng trĩu, họ không chỉ thấy hạt gạo, mà còn thấy mồ hôi mình, thấy niềm tin đã bén rễ nơi biên giới này.
Từ hạt nếp quê đến thương hiệu OCOP vùng biên
Để có được vụ mùa bội thu hôm nay, ngay từ đầu năm 2025, UBND xã Quang Chiểu đã chủ động xây dựng kế hoạch sản xuất, hướng dẫn bà con gieo cấy đúng thời vụ, chọn giống phù hợp, đồng thời tăng cường công tác khuyến nông, phòng trừ sâu bệnh.
Những ngày cao điểm thu hoạch, đoàn viên thanh niên, hội phụ nữ, dân quân tự vệ đều xuống đồng cùng giúp các hộ neo đơn, gia đình chính sách. Hình ảnh những thanh niên trẻ cười nói rộn rã giữa nương lúa, tay cắt tay gùi, đã trở thành nét đẹp quen thuộc mỗi độ mùa vàng về.
Ông Lê Văn Hiếu – Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Quang Chiểu chia sẻ: “Vụ mùa năm nay thắng lợi cả về năng suất và giá trị kinh tế. Giống Nếp Cay Nọi đã khẳng định vị thế, được người tiêu dùng ưa chuộng. Thời gian tới, xã tiếp tục định hướng phát triển vùng sản xuất lúa hàng hóa, gắn với chế biến và du lịch cộng đồng, để hạt gạo quê mình không chỉ đủ ăn mà còn làm giàu cho bà con.”
Không chỉ được mùa, giá lúa năm nay cũng cao hơn. Thương lái vào tận bản thu mua, bà con không phải gùi lúa xa. Trên những sân phơi trước nhà sàn, thóc nếp vàng óng được phơi đều, tỏa hương thơm ngát.
Cụ bà Lò Thị Sao – người đã có hơn sáu mươi mùa gặt, vừa đảo thóc vừa kể: “Ngày xưa, gạo Nếp Cay Nọi quý lắm, chỉ dùng trong những ngày trọng. Nhà nào được mùa là treo gạo lên gác bếp, dành đãi khách quý. Giờ thì nếp nhà mình đã có thương hiệu, có tem nhãn, người miền xuôi đặt mua cả năm, mừng lắm chứ!”
Câu chuyện của cụ Sao như minh chứng sống cho hành trình đi lên của hạt nếp quê. Từ chỗ là món ăn của gia đình, giờ đây Nếp Cay Nọi đã bước ra thị trường, trở thành niềm tự hào của người dân vùng biên, là minh chứng cho hiệu quả của chương trình “Mỗi xã một sản phẩm – OCOP” trên đất Quang Chiểu.
Không chỉ dừng lại ở vụ mùa thắng lợi, Quang Chiểu đang từng bước chuyển mình theo hướng sản xuất nông nghiệp xanh, bền vững. Chính quyền xã khuyến khích bà con tận dụng quỹ đất sau thu hoạch để trồng cây vụ đông, trồng xen canh rau màu, đậu tương, ngô nếp… nhằm tăng thu nhập, cải thiện đời sống.
Song song đó, xã chú trọng bảo tồn và nhân rộng vùng nguyên liệu Nếp Cay Nọi, tổ chức các nhóm hộ liên kết, hướng dẫn bà con kỹ thuật canh tác hữu cơ, không lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật. Các mô hình lúa cải tiến, lúa hữu cơ, sản xuất theo chuỗi giá trị đang được thí điểm, bước đầu cho kết quả tích cực.
Hệ thống kênh mương, thủy lợi nội đồng cũng được đầu tư nâng cấp, đảm bảo nguồn nước tưới tiêu cho các vụ tiếp theo. Cán bộ nông nghiệp thường xuyên mở lớp tập huấn, hướng dẫn bà con kỹ thuật gieo trồng, thu hoạch và bảo quản sau thu hoạch.
Những đổi thay ấy không chỉ giúp nâng cao năng suất mà còn thay đổi tư duy sản xuất của người dân – từ làm nông để đủ ăn, sang làm nông để làm giàu, gắn bó với quê hương bằng con đường kinh tế nông nghiệp bền vững.
Trên những thửa ruộng bậc thang đang dần vơi gặt, ánh nắng chiều rót xuống như mật, phản chiếu lên những hạt thóc vàng mẩy. Tiếng cười vang lên giữa núi rừng – âm thanh của hạnh phúc, của niềm tin vào mùa sau lại bội thu./.
Mùa vàng năm 2025 khép lại, nhưng hạt giống của niềm tin và hy vọng đã được gieo xuống trên từng thửa ruộng, từng bàn tay người nông dân Quang Chiểu. Từ hạt nếp quê hôm nay, tương lai của một vùng biên giới no ấm, trù phú và bền vững đang dần hiện hữu./.
