Trong khuôn khổ diễn đàn “Giám sát của Quốc hội để kiến tạo phát triển” tổ chức ngày 6/8, nhiều đại biểu đã thẳng thắn đề cập những bất cập trong công tác giám sát tài chính, ngân sách, đặc biệt là các chính sách liên quan đến thuế và quản lý đất đai - những yếu tố đang tác động trực tiếp đến tính bền vững của ngân sách nhà nước cũng như hiệu quả phát triển kinh tế - xã hội.
Một trong những vấn đề nổi bật được nêu ra là sự thiếu công bằng trong chính sách thu thuế sử dụng đất. Ông Lê Đình Thăng, Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành II, cho biết hiện nay, những căn nhà nhỏ chỉ vài chục mét vuông của người dân vẫn bị thu thuế đất hàng năm. Trong khi đó, nhiều dự án có diện tích hàng nghìn héc-ta được giao từ 20 năm trước nhưng vẫn “nằm im”, cỏ mọc xanh rì, chưa triển khai, không tạo ra giá trị sử dụng, thậm chí đã trở thành công cụ đầu cơ lại không phải đóng thuế. Ông Thăng nhấn mạnh, đây là nghịch lý lớn cần phải được xem xét nghiêm túc trong quá trình hoạch định và giám sát chính sách thuế.
Ông cũng đặt vấn đề: nếu ngân sách đang thu vượt dự toán từ đất trong 6 tháng đầu năm, cần phân định rõ bao nhiêu là khoản thu một lần và bao nhiêu là khoản có khả năng tái tạo lâu dài. Sự phụ thuộc vào nguồn thu không bền vững sẽ khiến ngân sách tiềm ẩn nhiều rủi ro. Bên cạnh đó, thực tế trên thị trường còn xuất hiện tình trạng doanh nghiệp nâng giá giao dịch bất động sản, người mua nhà phải nộp thêm thuế, đẩy giá nhà lên cao, góp phần làm méo mó thị trường và tạo ra một vòng luẩn quẩn khó tháo gỡ.
Từ những bất cập đó, ông Thăng đề nghị Quốc hội cần thực hiện giám sát một cách sâu sát hơn, không chỉ dừng lại ở những báo cáo định kỳ, mà phải kiến tạo chính sách bằng cách phát hiện, tháo gỡ các điểm nghẽn ngay từ gốc. Giám sát phải mang tính chuyên đề, có sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học, các đơn vị sự nghiệp công lập, nhất là trong lĩnh vực giáo dục và y tế. Ông chỉ ra rằng, dù các đơn vị này không sử dụng ngân sách nhà nước nhưng vẫn phải làm thủ tục duyệt quyết toán, dẫn đến mâu thuẫn trong thực thi Luật Ngân sách Nhà nước.
Góp thêm góc nhìn từ lĩnh vực nghiên cứu, TS Bùi Tiến Hanh - Trưởng khoa Tài chính công, Học viện Tài chính cho rằng, hệ thống dự toán ngân sách hiện nay còn thiếu tính liên kết giữa ngắn hạn và trung hạn, khiến việc xây dựng trần ngân sách và kế hoạch tài chính ba năm chưa đảm bảo tính dự báo và độ tin cậy. Ông Hanh nhận định, nguyên nhân một phần đến từ vai trò giám sát của Quốc hội chưa được phát huy hết hiệu quả.
Do đó, ông đề xuất tăng cường giám sát thường xuyên, không chỉ tập trung vào báo cáo năm mà cần kiểm tra sát sao tình hình thực hiện ngân sách theo quý, 6 tháng... Đồng thời, Quốc hội cần lựa chọn một số lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro cao để giám sát chuyên đề, như đầu tư công, chuyển nguồn vốn, hay các chương trình, dự án quy mô lớn, từ đó kịp thời điều chỉnh chính sách, đảm bảo hiệu quả chi tiêu công và minh bạch tài chính nhà nước.
