Tại phiên thảo luận thuộc Kỳ họp thứ 9, Quốc hội Khóa XV, nội dung về chấp nhận rủi ro trong đổi mới sáng tạo của dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo do Bộ Khoa học và Công nghệ soạn thảo, được nhiều Đại biểu Quốc hội đặc biệt quan tâm.
Theo đó, tổ chức, cá nhân hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ được miễn trách nhiệm dân sự trong trường hợp xảy ra thiệt hại cho Nhà nước trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ do nguyên nhân khách quan, mặc dù đã thực hiện đầy đủ quy trình, quy định về nghiên cứu khoa học.
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga bày tỏ quan điểm đồng tình với việc luật hóa tinh thần “chấp nhận rủi ro” trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Theo bà Nga, bản chất của nghiên cứu và sáng tạo là phải chấp nhận nguy cơ thất bại. Tuy nhiên, nếu không có cơ chế kiểm soát, quy định này có thể bị lạm dụng.
Đại biểu đề xuất Bộ Khoa học và Công nghệ làm rõ ranh giới giữa rủi ro chấp nhận được và sai phạm không thể miễn trừ. Các vấn đề như sai số mô hình, thất bại thử nghiệm… được coi là mạo hiểm trong đổi mới sáng tạo, còn việc gian lận, đạo đức nghiên cứu yếu kém… không thể coi là rủi ro. Bà Nga cũng gợi ý thành lập hội đồng đánh giá rủi ro và thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm, vận hành dựa trên đánh giá về tiềm năng sáng tạo.
Theo Đại biểu Quốc hội Phan Thị Mỹ Dung, chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là một quy định tiến bộ, giúp thể chế hóa Nghị quyết số 57 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Mặc dù vậy, những rủi ro liên quan tới đạo đức, môi trường và con người là khó lường trước, không thể đếm được bằng con số cụ thể như một số lĩnh vực khác.
Ngoài ra, Đại biểu cho rằng dự thảo Luật đang thiếu các quy quy định bảo vệ quyền lợi của bên thứ ba, đối tượng không trực tiếp tham gia nghiên cứu nhưng có thể bị ảnh hưởng. Vì thế, bà Dung đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, rà soát, bổ sung nguyên tắc nhằm giảm thiểu tối đa rủi ro.
Cho ý kiến về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, Đại biểu Quốc hội Phạm Trọng Nghĩa đề nghị bổ sung các tiêu chí lựa chọn dự án có tính đổi mới sáng tạo cao, ưu tiên các lĩnh vực công nghệ số, công nghệ xanh, những dự án có tiềm năng tác động kinh tế - xã hội và có kế hoạch quản lý rủi ro rõ ràng.
Trong dự thảo Luật hiện nay có quy định miễn trừ trách nhiệm hình sự, cho phép sử dụng trách nhiệm dân sự thay thế, nhưng lại không có tiêu chí, thẩm quyền cụ thể về quyết định miễn trừ. Chính vì vậy, ông Nghĩa đề nghị sửa đổi quy định phù hợp với Bộ luật Hình sự để vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo, vừa đảm bảo tính hợp pháp của các dự án nghiên cứu, tránh trường hợp bỏ lọt tội phạm, thử nghiệm tràn lan, gây nguy hại cho xã hội.
Đồng tình với quan điểm trên, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Hoàng Bảo Trân cho biết, trên thực tế có nhiều đề tài nghiên cứu không ứng dụng được sau khi nghiệm thu, làm lãng phí nguồn lực và suy giảm niềm tin vào hiệu quả đầu tư cho khoa học.
Đại biểu cho rằng, Luật cần quy định rõ đối tượng được cấp phép thử nghiệm, cũng như trách nhiệm của Chính phủ và các cơ quan, đơn vị có liên quan trong việc quy định, ban hành danh mục ngành, nghề được phép thử nghiệm, kiểm duyệt, thời gian thử nghiệm và đánh giá kết quả, phối hợp triển khai thực hiện chặt chẽ, đồng bộ và công khai để mô hình tốt được nhân rộng.
