Từ ngày 1/1/2026, khoảng 200 triệu USD thủy sản Việt Nam có thể không còn cửa vào Mỹ do 12 nghề khai thác chưa đáp ứng quy định của Đạo luật Bảo tồn thú biển (MMPA). Đây là cảnh báo được đưa ra trong cuộc họp chiều 3/9 do Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Phùng Đức Tiến chủ trì, nhằm bàn giải pháp ứng phó với những yêu cầu kỹ thuật khắt khe từ phía Washington.
Theo thông báo từ Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Hoa Kỳ (NOAA), hồ sơ của Việt Nam chỉ được đánh giá “tương đương một phần” trong việc bảo tồn thú biển. Trong danh sách 135 quốc gia được xem xét, Việt Nam nằm cùng nhóm với Trung Quốc, Hàn Quốc, Philippines, Myanmar và Indonesia, trong khi Thái Lan, Ấn Độ hay Campuchia lại được công nhận hoàn toàn.
Việc chỉ đạt mức chấp nhận một phần đồng nghĩa 12 nghề cá của Việt Nam, trong đó có những mặt hàng chủ lực như cá ngừ, cá thu, mực, bạch tuộc và giáp xác, sẽ bị cấm nhập khẩu vào Mỹ.
Con số này không hề nhỏ. Năm 2024, tổng kim ngạch thủy sản Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ đạt 1,805 tỷ USD, trong đó cá ngừ mang về gần 385 triệu USD, các loại cá biển khoảng 765 triệu USD, còn mực, bạch tuộc, cua ghẹ và nhuyễn thể khác đạt khoảng 127 triệu USD. Riêng nhóm sản phẩm có nguồn gốc từ khai thác nội địa ước đạt 400 triệu USD, và một nửa trong số đó rơi vào nhóm nguy cơ bị cấm. Nếu không sớm khắc phục, không chỉ doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu chịu thiệt hại mà đời sống của hàng nghìn ngư dân cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Giải thích nguyên nhân, ông Tô Việt Châu, Phó Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế, cho biết phía Mỹ lo ngại ba điểm chính: ngư cụ có khả năng gây hại cho thú biển, thiếu cơ chế giám sát - báo cáo về việc khai thác ngoài ý muốn, và các biện pháp giảm thiểu chưa đem lại hiệu quả rõ rệt.
Từ đó, ông Châu kiến nghị Bộ giao Cục Thủy sản và Kiểm ngư sớm xây dựng kế hoạch tổng thể, trong đó phân tích chi tiết từng nghề, từng loại ngư cụ để chứng minh nỗ lực của Việt Nam. Đồng thời, cần thông tin ngay tới doanh nghiệp để họ kịp điều chỉnh kế hoạch sản xuất - kinh doanh, tránh rủi ro khi lệnh cấm có hiệu lực.
Ở góc độ thị trường, ông Lê Bá Anh, Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường, nhìn nhận rằng tình trạng của Việt Nam không phải ngoại lệ. Tuy nhiên, việc nhiều quốc gia láng giềng đã được công nhận hoàn toàn cho thấy Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi kinh nghiệm. Ông nhấn mạnh, hai nhiệm vụ quan trọng nhất lúc này là rà soát hệ thống văn bản pháp luật và thiết lập chương trình giám sát nghề cá đủ sức thuyết phục. Dù mất nhiều thời gian, đây là điều kiện tiên quyết để Việt Nam được công nhận trong giai đoạn tiếp theo.
Thực tế, Việt Nam chỉ còn khoảng ba tháng để hoàn thiện hồ sơ bổ sung trước khi Mỹ áp dụng biện pháp hạn chế từ năm 2026. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ từ nhiều phía. Bộ Ngoại giao, Bộ Công Thương cùng các cơ quan liên quan được đề nghị tăng cường đối thoại với Mỹ, làm rõ cơ sở đánh giá, đồng thời tranh thủ sự ủng hộ quốc tế.
Kết luận cuộc họp, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định đây không đơn thuần là một vấn đề kỹ thuật mà là thách thức chiến lược liên quan trực tiếp đến thương mại và uy tín quốc gia. Ông yêu cầu các đơn vị khẩn trương rà soát lại nhiệm vụ, xác định rõ trách nhiệm và tiến độ, đồng thời cụ thể hóa các chính sách, bố trí kinh phí, tăng cường giám sát. Đặc biệt, cần tập trung phân tích kỹ lưỡng số liệu về cá ngừ - một trong những sản phẩm xuất khẩu trọng điểm sang Mỹ để đưa ra giải pháp đối ứng phù hợp, kể cả việc tính toán tác động từ mức thuế 20% mà Mỹ đang áp dụng.
Thứ trưởng nhấn mạnh: “Không thể để đến khi lệnh cấm có hiệu lực mới bắt đầu loay hoay. Từ nay đến cuối năm, tất cả đơn vị phải hành động quyết liệt, chuẩn bị kỹ cả về pháp lý, kỹ thuật lẫn đối ngoại, nếu không, thủy sản Việt Nam sẽ đứng trước nguy cơ đánh mất thị trường lớn và cơ hội phát triển lâu dài.”
