Tinh gọn thể chế, rút ngắn quản lý
Trong suốt nhiều năm, cấp huyện đóng vai trò là tầng trung gian giữa tỉnh và xã trong triển khai các chính sách nông nghiệp. Tuy nhiên, trên thực tế, không ít chính sách quan trọng đã bị chậm tiến độ, hoặc thậm chí “đứt gãy” khi đi qua quá nhiều tầng lớp quản lý. Các gói hỗ trợ giống, vật tư, chuyển giao kỹ thuật – vốn cần đến tay nông dân vào đúng thời điểm – thường bị trễ nhịp hoặc sai mục tiêu.
Từ khi chính thức xóa bỏ cấp huyện, các sở, ngành cấp tỉnh giờ đây làm việc trực tiếp với xã/phường. Việc triển khai chính sách, chỉ đạo sản xuất và phân bổ nguồn lực trở nên trực tiếp, nhanh chóng và rõ trách nhiệm hơn. Các xã cũng được trao quyền mạnh mẽ hơn trong việc quy hoạch vùng trồng, liên kết doanh nghiệp, vận hành hợp tác xã và tổ hợp tác, tiếp cận tín dụng cũng như đào tạo kỹ thuật.
Tại Thanh Hóa, nơi có đến 97,3% số xã đạt chuẩn nông thôn mới, hiệu quả của mô hình quản lý tinh gọn thể hiện rõ nét. Sau khi bỏ cấp huyện, các chương trình hỗ trợ của tỉnh như phân phối giống cây trồng (keo, mía, lúa J02), vật nuôi (lợn đen, vịt bản địa), và tín dụng ưu đãi đã được chuyển trực tiếp xuống xã, thông qua Hội Nông dân, Liên minh HTX và các tổ chức nông dân cơ sở.
Nhiều Hội quán nông dân, trung tâm dịch vụ nông nghiệp liên xã và mô hình chuyên gia "ba cùng" (cùng ăn, cùng ở, cùng làm) đã được tỉnh Thanh Hóa tổ chức theo vùng. Các xã thuộc Thường Xuân, Quan Sơn, Bá Thước hiện đang vận hành mô hình liên kết vùng sản xuất cây ăn quả, lúa chất lượng cao, rừng gỗ lớn mà không cần thông qua sự phê duyệt từ huyện như trước đây.
Sự tháo gỡ rào cản hành chính đã giúp nông dân tiếp cận nhanh hơn với các nguồn lực, còn cơ quan chuyên môn thì có thể đi sâu vào hỗ trợ kỹ thuật, thay vì “vướng bận giấy tờ”.
Liên kết vùng mạnh hơn, thực chất hơn
Trước đây, các hệ thống số hóa trong nông nghiệp thường bị cắt khúc giữa tỉnh–huyện–xã, gây ra hiện tượng dữ liệu phân mảnh, khó tích hợp, thiếu độ tin cậy. Sau khi xóa cấp huyện, việc thiết kế và triển khai hệ thống quản lý số hóa tập trung trở nên rõ ràng hơn: từ tỉnh xuống xã, không còn tầng trung gian.
Thanh Hóa là một trong những địa phương đi đầu trong chuyển đổi số nông nghiệp. Trong những năm qua, tỉnh đã chỉ đạo các xã xây dựng bản đồ số vùng trồng, quản lý dịch bệnh, thời vụ gieo trồng và nhật ký sản xuất thông qua phần mềm liên thông trực tiếp với Sở Nông nghiệp và Môi trường. Hệ thống này không chỉ giúp minh bạch hóa quy trình canh tác mà còn truy xuất được nguồn gốc sản phẩm, phục vụ xuất khẩu và kết nối doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, việc bỏ “ranh giới cứng” của các đơn vị huyện giúp các xã mạnh dạn liên kết theo vùng sinh thái, thay vì bị bó buộc bởi địa giới hành chính. Ở khu vực miền núi phía Tây Thanh Hóa, một chuỗi liên kết trồng rừng kinh tế đang được hình thành trải dài qua các xã thuộc hai huyện cũ là Quan Hóa và Quan Sơn. Đây là cơ sở để tỉnh phối hợp với doanh nghiệp nước ngoài triển khai chương trình bán tín chỉ Carbon, thu hút đầu tư công nghệ cao vào sản xuất xanh.
Một lợi ích rõ ràng nữa là các xã nay có thể chung tay thành lập trung tâm dịch vụ liên xã, chia sẻ máy móc, nhân lực và chuyên gia kỹ thuật. Ví dụ, các vùng trồng lúa J02 tại Yên Định, Hoằng Hóa và Triệu Sơn được kết nối thông qua cùng một trung tâm bảo vệ thực vật và cung ứng vật tư, giúp giảm chi phí đầu vào và nâng cao năng suất nhờ đồng bộ hóa quy trình.
Việc xóa cấp huyện được triển khai đúng thời điểm khi nền nông nghiệp Việt Nam đang chịu áp lực phải chuyển đổi: từ nhỏ lẻ sang chuyên nghiệp, từ sản xuất tự phát sang theo vùng sinh thái, từ mô hình truyền thống sang công nghệ cao, số hóa và minh bạch chuỗi giá trị.
Trong bối cảnh đó, Thanh Hóa là ví dụ sống động cho thấy tinh gọn thể chế không chỉ là cải cách quản lý, mà còn là đòn bẩy phát triển sản xuất. Khi xã được tiếp cận trực tiếp với tỉnh, khi liên kết chuỗi không còn bị cản trở bởi thủ tục huyện, và khi dữ liệu số hóa được đồng bộ từ dưới lên trên thì người nông dân sẽ có thêm cơ hội vươn xa.
Quyết định xóa cấp huyện đang mở ra một hình thức quản trị mới, trực tiếp, linh hoạt, gần thực tiễn và ít tầng nấc hơn. Với tinh thần cải cách quyết liệt, nếu được triển khai đồng bộ trên cả nước, nông nghiệp Việt Nam có thể bước vào một kỷ nguyên phát triển mới mang màu sắc hiện đại, minh bạch và giàu giá trị.
