Từ xung đột đến sinh kế bền vững: Bài học bảo tồn voi ở Đà Nẵng

Khu bảo tồn loài và sinh cảnh voi xã Quế Phước, TP Đà Nẵng (trước đây thuộc lâm phận hai xã Phước Ninh và Quế Lâm, huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam) được thành lập vào năm 2017 với diện tích vùng lõi gần 19.000 ha và vùng đệm rộng 25.000 ha. Đây là khu bảo tồn chuyên về voi đầu tiên của Việt Nam, được thành lập để bảo vệ 8 cá thể voi sống thành bầy. Đàn voi gồm 1 voi đực trưởng thành, 1 voi đực bán trưởng thành, 3 voi cái trưởng thành, 2 voi cái bán trưởng thành và 1 voi con. 

Đặc biệt, đàn voi tại đây đã ghi nhận sự sinh sản tự nhiên, một dấu hiệu tích cực cho thấy môi trường sống đang được duy trì ổn định. Quần thể voi này được xem là một trong những quần thể cuối cùng của loài voi châu Á đang nguy cấp tại TP Đà Nẵng.

Mừng vì thấy voi trở về bìa rừng

Trước khi Khu bảo tồn loài và sinh cảnh voi ra đời, voi rừng xuất hiện ở vùng Quế Phước là điều quen thuộc với người dân. Tuy nhiên, sự mở rộng các nương rẫy và những ngôi làng đã thu hẹp dần môi trường sống của voi, gia tăng xung đột giữa con người và loài vật to lớn này. Voi về làng quật đổ nhà dân, giẫm nát hoa màu đang đến mùa thu hoạch, khiến người dân khốn đốn.

Mặc dù phải chuyển nhà đến bốn lần để tránh voi và sống trong cảnh bị voi đuổi suốt mấy chục năm, ông Nguyễn Văn Bình (xã Quế Phước) chưa bao giờ nghĩ đến việc làm hại chúng. Lão nông tuổi ngoài 70 chia sẻ: “Trước đó, bà con xua đuổi, thậm chí bắn voi để tự vệ. Nhưng bây giờ, chúng tôi hiểu rằng phải bảo vệ đàn voi để thế hệ mai sau còn được nhìn thấy chúng”.

Với sự am hiểu về khu vực sinh sống của đàn voi, ông Bình đã trở thành một thành viên tích cực trong mạng lưới tuần tra và bảo vệ voi rừng. Ông thường xuyên cung cấp thông tin quý giá về sự di chuyển và hoạt động của đàn voi, hỗ trợ các cơ quan chức năng trong công tác bảo tồn.

Ngoài ra, ông còn tham gia tuyên truyền, vận động người dân địa phương không gây hại đến voi và tích cực bảo vệ môi trường sống của chúng. Những nỗ lực không mệt mỏi của ông đã góp phần quan trọng trong việc bảo tồn đàn voi rừng tại Khu bảo tồn, giúp duy trì sự đa dạng sinh học và bảo vệ loài động vật quý hiếm này.

Hiện nay, những người như ông Bình không chỉ tránh làm hại voi mà còn chủ động giám sát, báo cáo các hoạt động của đàn voi để đảm bảo an toàn cho cả voi và người. “Nếu không thấy voi trở về bìa rừng, chúng tôi mừng vì biết rằng chúng vẫn an toàn trong không gian sống tự nhiên,” ông Bình vui vẻ nói.

Ý thức cộng đồng đóng vai trò quyết định

Từ khi Khu bảo tồn loài và sinh cảnh voi được thành lập, đàn voi được bảo vệ tốt hơn với nguồn thức ăn dồi dào và môi trường sống yên bình, không bị quấy nhiễu. Ngoài việc trồng thêm cây xanh, Khu bảo tồn còn hợp tác với người dân trồng cây bồ kết dài gần 2,4 km ở bìa rừng làm hàng rào tự nhiên. Loài cây này vừa ngăn voi vào làng phá hoại hoa màu, vừa mang lại giá trị kinh tế, giúp việc bảo tồn hiệu quả hơn.

Người dân sống quanh Khu bảo tồn giờ đây không chỉ đóng vai trò là “vệ tinh” giám sát mà còn là những người bạn thực sự của voi. Các nhóm tuần tra cộng đồng với hơn 50 thành viên đã được thành lập, thực hiện nhiệm vụ ghi nhận, bảo vệ sinh cảnh và ngăn chặn các hoạt động xâm hại rừng.

Theo ông Mai Văn Dưỡng, Giám đốc Khu bảo tồn loài và sinh cảnh voi, ý thức cộng đồng đóng vai trò quyết định trong việc bảo tồn voi. Nhờ vào chính sách và tuyên truyền hiệu quả, người dân đã hiểu rõ tầm quan trọng của việc bảo vệ voi.

Hiện nay, Khu bảo tồn là nơi sinh sống an toàn cho đàn voi gồm 8 cá thể, bao gồm cả voi con khoảng hơn 2 tuổi. Chính quyền và người dân đã phối hợp chặt chẽ, di dời nhà dân ra khỏi khu vực rừng già, giảm thiểu xung đột giữa voi và con người. "Công tác truyền thông cũng được đẩy mạnh thông qua trường học, bảng thông tin công cộng và các chiến dịch nâng cao nhận thức. Nhiều học sinh được hướng dẫn kỹ năng sống hài hòa với thiên nhiên, góp phần lan tỏa thông điệp bảo tồn voi đến thế hệ trẻ. “Những nỗ lực này đã giúp giảm thiểu đáng kể các hành vi xâm hại voi”, ông Dưỡng nhấn mạnh.