Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy giảm đa dạng sinh học ngày càng diễn biến phức tạp, chính sách Chi trả dịch vụ môi trường rừng (PFES) được xem là một trong những giải pháp hiệu quả để hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.
Giao khoán rừng – Giao trách nhiệm, gắn quyền lợi
Theo thống kê của Ban Quản lý Khu bảo tồn loài Sao La, trong năm 2023, đơn vị đã triển khai giao khoán bảo vệ rừng cho 1 cộng đồng tại các xã Bhalee, A Vương (huyện Tây Giang), Prao, Tà lu và Sông Kôn (huyện Đông Giang) với tổng diện tích lên tới hơn 8.672ha. Ngoài việc giao khoán cho cộng đồng nhận khoán bảo vệ rừng góp phần ổn định đời sống gia đình, BQL KBT cũng đã áp dụng phương thức đơn vị tự tổ chức nhận khoán bảo vệ rừng nhằm tăng trách nhiệm cho lực lượng bảo vệ rừng đơn vị đồng thời góp phần tăng thu nhập và ổn định công tác cho lực lượng hợp đồng bảo vệ rừng.
Nhằm thực hiện có hiệu quả công tác giao khoán bảo vệ rừng cho các cộng đồng nhận khoán. Ban Quản lý đã phân công cụ thể nhân viên trong đơn vị chịu trách nhiệm kiểm tra, giám sát đôn đốc các cộng đồng tăng cường công tác tuần tra, kiểm tra diện tích rừng được giao, đồng thời kiểm tra, nhắc nhở việc ghi chép sổ tay của các cộng đồng. Thông qua việc giao khoán bảo vệ rừng cho các cộng đồng đã hạn chế được phần nào hiện tượng xâm lấn, khai thác rừng trái phép, phá rừng làm nương rẫy, chất lượng rừng trong lưu vực ngày càng ổn định. Tạo nguồn thu ổn định, bền vững nâng cao thu nhập cho các hộ gia đình tham gia bảo vệ rừng để cung ứng DVMTR.
Người dân chia sẻ từ khi có chi trả dịch vụ môi trường rừng, họ không còn phải vào rừng săn bắt hay khai thác gỗ nữa. Hiện tại tuần tra, bảo vệ rừng cũng là một cách để nuôi sống gia đình. Việc đó là minh chứng rõ ràng cho thành công của PFES: biến người dân thành chủ thể bảo vệ rừng – vừa tăng thêm nguồn thu nhập cho gia đình, vừa nâng cao ý thức bảo vệ rừng, trách nhiệm của người với bảo vệ rừng, bảo tồn thiên nhiên.
Sinh kế bền vững: Cách " giữ rừng" từ gốc
Không dừng lại ở chi trả tài chính, Khu bảo tồn Sao La còn chú trọng hỗ trợ người dân phát triển sinh kế thay thế nhằm giảm áp lực lên rừng. Chỉ tính riêng năm 2024, Khu bảo tồn loài Sao la đã triển khai hỗ trợ cho 28 cộng đồng trên địa bàn huyện Đông Giang và Tây Giang với nguồn kinh phí 1.120.000.000 đồng (40 triệu/cộng đồng) để đầu tư phát triển sinh kế.
Trong đó: 12 cộng đồng đã đầu tư trồng 76.080 cây giống (Cây gió bầu, cây quế, cây thất diệp nhất chi hoa, cây bưởi, cây sầu riêng, cây bòn bon thái), 12 thôn đầu tư nuôi 6.674 con giống (Vịt xiêm, gà), các thôn còn lại đầu tư, mua sắm trang thiết bị phục vụ cho công tác bảo vệ rừng, phục vụ đời sống (Loa tuyên truyền, Ống dẫn nước, …) Đây là những mô hình không chỉ thân thiện với môi trường mà còn mang lại giá trị kinh tế bền vững.
Đa dạng sinh học phục hồi – rừng trở lại “nhịp thở” tự nhiên
Cùng với việc ngăn chặn xâm hại rừng, việc bảo tồn đa dạng sinh học đã có chuyển biến rõ rệt. Qua hệ thống bẫy ảnh, các loài thú quý hiếm như Sao la, Mang Trường Sơn, Tê tê, Thỏ vằn… liên tục được ghi nhận. Đặc biệt, sự xuất hiện của đàn Voọc chà vá chân nâu – một trong những biểu tượng linh trưởng đang bị đe dọa toàn cầu – là tín hiệu tích cực cho thấy môi trường sinh thái rừng đã và đang được phục hồi một cách bền vững.
Ý thức cộng đồng nâng cao – bảo vệ rừng trở thành “văn hóa”
Một điểm đáng chú ý trong thực hiện PFES tại Khu bảo tồn Sao La là việc lồng ghép truyền thông bảo vệ rừng vào đời sống văn hóa cộng đồng. Các đêm văn nghệ chủ đề “Giữ rừng – giữ quê”, các cuộc thi tìm hiểu về loài Sao la cho học sinh hay những buổi sinh hoạt thôn lồng ghép tuyên truyền pháp luật… đã góp phần chuyển biến nhận thức mạnh mẽ trong nhân dân.
Từ chỗ e ngại chính sách, nhiều người dân vùng cao nay đã chủ động báo cáo hành vi vi phạm rừng, thậm chí còn tham gia xây dựng bản quy ước bảo vệ rừng của thôn bản. Đây chính là thành công bền vững nhất mà PFES mang lại: thay đổi nhận thức – từ đó thay đổi hành vi.
Hướng đi tiếp theo: Nâng quy mô, tăng hiệu quả
Dù đạt nhiều kết quả tích cực, nhưng việc triển khai PFES tại Khu bảo tồn Sao La vẫn đối mặt với không ít thách thức: địa hình chia cắt, thiếu phương tiện tuần tra, năng lực kỹ thuật còn hạn chế, nhất là trong việc ứng dụng công nghệ giám sát rừng bằng vệ tinh hay AI.
Để vượt qua rào cản này, Ban Quản lý Khu bảo tồn đã kiến nghị mở rộng diện tích được chi trả PFES, đồng thời tăng mức chi trả tương xứng với đóng góp thực tế của cộng đồng. Mặt khác, cần tăng cường đầu tư cho lực lượng kiểm lâm địa bàn, nâng cao kỹ năng giám sát rừng bằng công nghệ hiện đại, đồng thời mở rộng hợp tác với các tổ chức quốc tế về bảo tồn và phát triển bền vững.
Chính sách PFES tại Khu bảo tồn Sao La đang trở thành điểm sáng trong nỗ lực bảo vệ rừng của Quảng Nam và cả nước. Khi người dân không chỉ là “người hưởng lợi” mà còn là “người bảo vệ”, rừng không chỉ được gìn giữ mà còn trở thành nguồn sống, nguồn sinh kế bền vững. Đây chính là minh chứng rõ ràng cho hướng tiếp cận bảo tồn hiện đại: bảo vệ rừng phải đi cùng bảo vệ quyền lợi và tương lai của người dân sống cùng rừng./.
