Làm mới sản phẩm làng nghề
Thanh Hóa từ lâu được mệnh danh là “thủ phủ” của cây họ tre. Nếu trước kia, những thân tre, cây luồng chủ yếu gắn với mái nhà, chiếc rổ, bó củi của làng quê, thì nay chúng đã trở thành nguồn nguyên liệu chủ lực cho ngành công nghiệp xanh – sạch, thân thiện môi trường, vươn ra cả thị trường trong và ngoài nước.
Tại khu vực miền núi thuộc các huyện Quan Hóa, Quan Sơn (cũ) tre luồng không chỉ là cây rừng, mà còn là sinh kế của bao gia đình. Trước đây, việc bán tre vất vả hơn nhiều. Người dân phải kết bè, thả trôi theo dòng sông Luồng ra sông Mã, đi ròng rã cả vài tháng trời mới đến được Hà Trung để tiêu thụ. Ngày nay, đường xá thuận lợi và có nhà máy tận nơi, người dân chỉ cần thu hoạch và chở tre đến xưởng, vừa đỡ tốn công sức, vừa có thu nhập ổn định ngay tại quê nhà.
Nhờ có đầu ra ổn định, người dân đã thay đổi cách nghĩ, cách làm. Họ bắt đầu chăm chút hơn cho những cánh rừng luồng của mình, khai thác có kế hoạch thay vì ồ ạt. Cây tre, gốc luồng đã thực sự trở thành cây trồng chủ lực, giúp bà con vươn lên thoát nghèo và làm giàu bền vững ngay trên chính mảnh đất quê hương.
Đặc biệt, theo Quyết định số 636/QĐ-UBND ngày 24/02/2016, tỉnh Thanh Hóa đã chính thức phê duyệt “Kế hoạch phát triển tre – luồng giai đoạn 2015–2020, định hướng đến năm 2030”. Theo đó, tỉnh đã huy động nguồn lực khoảng 1.466 tỷ đồng để kích cầu phục tráng rừng tre – luồng, giữ ổn định diện tích, khôi phục vùng độ che phủ và xây dựng chuỗi giá trị bền vững từ nguyên liệu địa phương. Cùng với đó, tỉnh cũng thu hút hàng chục nhà máy và hàng trăm cơ sở chế biến, vừa nâng giá trị sản phẩm, vừa tạo việc làm cho hàng nghìn lao động miền núi.
Ghi nhận tại HTX chế biến lâm sản Hợp Phát (bản Cổi, xã Phú Nghiêm), nơi biến tre luồng thành những sản phẩm giá trị cao phục vụ thị trường trong và ngoài nước. Tiếng máy cắt, máy bào vang đều, công nhân mỗi người một việc: cắt tre, bào nhẵn, đánh bóng. Chị Phạm Thị Hoa nhẹ nhàng xếp từng thanh nan tre ngay ngắn lên giá, chuẩn bị đưa vào máy. Tay làm thoăn thoắt nhưng miệng vẫn trò chuyện: “Trước kia tôi chỉ đan lát ở nhà, thu nhập bấp bênh. Giờ làm ở đây, mỗi tháng được hơn 8 triệu, lại còn học thêm nghề mới, cuộc sống ổn định hơn nhiều.”
Điểm khác biệt lớn nhất giữa làm tre ngày xưa và bây giờ là công nghệ. Trước kia chủ yếu làm thủ công, giờ nhiều doanh nghiệp đã đầu tư máy móc hiện đại để chế biến sâu. Tre được chọn kỹ, rồi đưa qua các công đoạn như cắt, bào, chẻ, ép, hấp sấy và xử lý chống mối mọt. Nhờ vậy, sản phẩm vừa bền đẹp, tinh xảo, vừa bảo đảm sạch và an toàn cho người dùng.
Các sản phẩm từ tre cũng ngày càng đa dạng, từ những vật dụng nhỏ gọn như ống hút, muỗng, bàn chải, hộp đựng, khay trang trí cho đến đồ nội thất cao cấp phục vụ các khách sạn, resort. Điểm chung của chúng là thiết kế hiện đại, tinh tế, có thể tái sử dụng và đặc biệt là khả năng phân hủy sinh học, được thị trường quốc tế rất ưa chuộng.
Ông Nguyễn Duy Chính, Giám đốc HTX chế biến lâm sản Hợp Phát cho biết: “Mỗi năm cơ sở tiêu thụ khoảng 15.000 tấn luồng, sản xuất hơn 5.500 tấn giấy và vàng mã, xuất khẩu chủ yếu sang Đài Loan với giá trị gần 6 triệu USD. HTX hiện tạo việc làm cho trên 170 lao động địa phương với thu nhập bình quân từ 7,5 đến 25 triệu đồng/tháng’.
Vươn Ra Thị Trường Lớn
Không chỉ dừng lại ở những sản phẩm quen thuộc trong nước, tre luồng Thanh Hóa giờ đã góp mặt ở nhiều thị trường khó tính như Nhật Bản, Hàn Quốc và các nước châu Âu. Từ những thanh tre mộc mạc của bản làng, qua bàn tay khéo léo của người thợ và công nghệ chế biến hiện đại, chúng trở thành những sản phẩm xanh, sạch, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, mang thương hiệu “Made in Vietnam” ra thế giới.
Công ty TNHH Vibabo là một ví dụ tiêu biểu. Mỗi năm, doanh nghiệp này xuất khẩu hàng chục triệu ống hút tre, đồ gia dụng và nội thất, mang về doanh thu 3–4 tỷ đồng. Để đáp ứng yêu cầu của các thị trường khắt khe, Vibabo đã đầu tư dây chuyền hiện đại, đạt các chứng chỉ như FSC (quản lý rừng bền vững), ISO, CE (tiêu chuẩn châu Âu) và chứng nhận an toàn vệ sinh thực phẩm. Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) cũng giúp nhiều sản phẩm tre xứ Thanh đạt chuẩn 3 sao, 4 sao, nâng cao uy tín và thuận lợi khi xuất khẩu.
Song song đó, nhiều dự án lớn đang được triển khai để nâng tầm ngành tre Thanh Hóa. Tiêu biểu là Nhà máy sản xuất ván tre ép OSB staBOO Thanh Hóa với quy mô hơn 26ha, công suất thiết kế 225.000 m³ sản phẩm/năm. Khi đi vào hoạt động, dự án không chỉ tạo đầu ra ổn định cho vùng nguyên liệu, mà còn mở ra cơ hội đưa vật liệu xây dựng xanh của Việt Nam vào các thị trường quốc tế.
Bên cạnh những dự án quy mô lớn này, nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ cũng đang đóng vai trò quan trọng trong việc tạo việc làm và nâng cao giá trị tre xứ Thanh, góp phần giải quyết việc làm cho hàng nghìn lao động địa phương. Riêng Vibabo hiện có gần 30 công nhân với thu nhập bình quân khoảng 100 triệu đồng/năm.
Ông Lê Xuân Lâm, Giám đốc Vibabo cho biết: “Làm sản phẩm từ tre, luồng vừa giúp tăng thu nhập, vừa bảo vệ môi trường. Sản phẩm của chúng tôi có thể phân hủy sinh học, là giải pháp thay thế xanh cho đồ nhựa dùng một lần,” ông Lê Xuân Lâm, Giám đốc Vibabo – chia sẻ.
Trong bối cảnh toàn cầu tìm kiếm giải pháp giảm rác thải nhựa và vật liệu thân thiện môi trường, những sản phẩm tưởng chừng đơn giản như ống hút, khay tre hay tấm ván ép đang giúp tre Thanh Hóa vượt qua lũy tre làng, vươn tới thị trường quốc tế, mang lại niềm tự hào cho người dân xứ Thanh./.
