Hàng loạt công trình “chậm chân”
Ngay từ những tháng đầu năm, các nhà thầu thi công tại Thanh Hóa đã phải đối mặt với tình trạng đội giá nghiêm trọng của vật liệu xây dựng. Giá cát vàng dùng trong xây dựng tăng tới 35% so với cuối năm 2024, trong khi sắt thép tăng 15–20%, và giá xi măng cũng tăng thêm khoảng 80.000 đồng mỗi tấn. Đây là mức tăng chưa từng có trong nhiều năm trở lại đây, khiến dự toán của các công trình bị “vỡ trận”, kéo theo hàng loạt dự án phải điều chỉnh tiến độ hoặc tạm dừng thi công.
Không khó để bắt gặp những công trình xây dựng dân dụng nằm im lìm giữa phố phường xô bồ. Tại một khu dân cư mới ở phường Đông Hải (TP. Thanh Hóa), nhiều mảnh đất đã được người dân giải phóng mặt bằng từ cuối năm ngoái nay vẫn bỏ trống. Anh Lê Văn Thành, chủ một trong số những lô đất này, cho biết kế hoạch xây nhà trị giá gần 1 tỷ đồng của gia đình buộc phải hoãn lại do chi phí xây dựng đã tăng hơn 20% so với dự trù ban đầu.
Không chỉ ảnh hưởng đến người dân, các dự án hạ tầng quy mô lớn cũng đang gặp nhiều vướng mắc. Một công trình nâng cấp tuyến giao thông liên xã ở huyện Quảng Xương vốn được kỳ vọng hoàn thành trong quý II năm nay mới chỉ đạt chưa đầy 50% khối lượng công việc. Đại diện đơn vị thi công cho biết: “Giá vật liệu tăng quá nhanh so với thời điểm lập dự toán khiến chúng tôi không thể tiếp tục triển khai như kế hoạch. Trong khi đó, thủ tục xin điều chỉnh kinh phí đầu tư lại mất nhiều thời gian, gây thêm áp lực về tài chính và nhân sự”.
Lãnh đạo UBND tỉnh Thanh Hóa cũng thẳng thắn nhìn nhận thực tế này. Ông Mai Xuân Liêm – Phó Chủ tịch UBND tỉnh cho biết tỉnh đã chỉ đạo Sở Xây dựng phối hợp chặt chẽ với các địa phương trong việc công bố và cập nhật bảng giá vật liệu theo sát diễn biến thực tế, đồng thời tháo gỡ vướng mắc để tránh tình trạng chậm giải ngân hoặc thi công dở dang.
“Chúng tôi xác định đây là khó khăn khách quan, nhưng nhất định không để ảnh hưởng đến tiến độ các công trình trọng điểm. Bên cạnh đó, tỉnh cũng đang nghiên cứu việc đưa vào sử dụng các loại vật liệu thay thế như cát nghiền nhằm giảm phụ thuộc vào tài nguyên tự nhiên”, ông Liêm nói.
Khoảng trống trong quy hoạch vật liệu
Tình trạng thiếu hụt vật liệu xây dựng trên địa bàn Thanh Hóa không phải là điều bất ngờ. Thống kê của ngành xây dựng tỉnh cho thấy, với tốc độ phát triển hạ tầng hiện nay, từ nay đến năm 2030, Thanh Hóa có thể sẽ thiếu hơn 190 triệu mét khối đất san lấp và trên 11 triệu mét khối cát xây dựng. Trong khi đó, đá xây dựng lại đang tồn kho lớn, vượt quá nhu cầu tới hơn 55 triệu mét khối, nhưng không thể sử dụng thay thế cho tất cả các hạng mục công trình.
Nguyên nhân đến từ việc quy hoạch và khai thác tài nguyên vật liệu chưa thực sự đồng bộ. Nhiều mỏ cát, đất dù đã được cấp phép vẫn gặp khó trong việc nâng công suất hoặc tái khai thác do vướng quy trình môi trường hoặc chưa hoàn tất thủ tục pháp lý. Thậm chí có những khu vực đã được quy hoạch là nguồn cung chính nhưng đến nay vẫn chưa có doanh nghiệp nào đầu tư khai thác vì chưa được giao đất, giao mỏ.
Không dừng lại ở đó, việc cập nhật bảng giá vật liệu chậm trễ cũng khiến các chủ đầu tư rơi vào thế bị động. Mỗi lần điều chỉnh dự toán phải trải qua nhiều bước thẩm định, phê duyệt từ cấp sở đến cấp tỉnh, trong khi giá vật tư lại biến động từng tuần, từng ngày. Một nhà thầu tại TP. Sầm Sơn cho biết có những lúc giá thép tăng gần 2 triệu đồng mỗi tấn trong vòng một tháng nhưng bảng giá của cơ quan chức năng vẫn giữ nguyên, khiến họ phải tự “ôm lỗ” hoặc tạm dừng công việc chờ điều chỉnh.
Bài toán đặt ra hiện nay không chỉ là thiếu vật liệu, mà còn là thiếu cơ chế điều hành linh hoạt để thích ứng với những biến động thị trường. Việc chuyển đổi sang các nguồn vật liệu thay thế như cát nghiền từ đá, tro xỉ nhiệt điện hay tái sử dụng phế liệu xây dựng mới chỉ manh nha và chưa có cơ chế khuyến khích mạnh mẽ từ chính quyền địa phương.
Trước những diễn biến phức tạp từ đầu năm đến nay, UBND tỉnh Thanh Hóa đã triển khai nhiều giải pháp cấp bách. Bên cạnh việc chỉ đạo cập nhật bảng giá vật liệu hàng tháng, tỉnh còn yêu cầu các địa phương phối hợp rà soát lại toàn bộ quy hoạch mỏ vật liệu, đề xuất cấp phép mới hoặc điều chỉnh công suất cho các mỏ đủ điều kiện. Đây là bước đi cần thiết nhằm đảm bảo tính chủ động trong nguồn cung, đồng thời giảm chi phí vận chuyển từ các tỉnh khác.
Mặt khác, tỉnh cũng đã có kiến nghị gửi Bộ Xây dựng và các bộ, ngành trung ương về việc sửa đổi quy định liên quan đến quản lý và điều chỉnh chi phí xây dựng, đặc biệt là cơ chế rút gọn quy trình thẩm định đối với các dự án bị ảnh hưởng bởi giá vật liệu biến động. Các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào vật liệu tái chế, công nghệ xây dựng mới cũng đang được nghiên cứu để khuyến khích đổi mới sáng tạo trong ngành xây dựng.
Tuy nhiên, để giải quyết bài toán này một cách bền vững, cần nhiều hơn những giải pháp mang tính tạm thời. Việc xây dựng một hệ thống cơ sở dữ liệu vật liệu xây dựng theo thời gian thực, áp dụng công nghệ số trong quản lý và giám sát giá vật liệu, cũng như tăng cường minh bạch trong đấu thầu, lập dự toán là những yêu cầu cấp thiết. Đây sẽ là nền tảng giúp các địa phương như Thanh Hóa ứng phó hiệu quả với biến động thị trường và duy trì tiến độ phát triển hạ tầng trong dài hạn./.
