Ngay từ sáng sớm, trên những dàn trầu nối dài dưới chân núi của thôn Văn Sơn (xã Thạch Khê, tỉnh Hà Tĩnh), người dân đã khẩn trương bấm lá, lựa chọn những lá trầu đẹp nhất để kịp giao cho thương lái phục vụ dịp Rằm tháng Bảy. Lá trầu Tiến Vua với màu xanh bóng, dày, giòn và hương thơm nồng đặc trưng luôn được thị trường ưa chuộng.
Gia đình ông Phạm Công Nhứ, thôn Văn Sơn là một trong những hộ trồng trầu không lâu năm tại địa phương. Cũng như nhiều hộ dân trong thôn, nhưng ngày sát Rằm tháng Bảy, ông cùng các thành viên cũng đang tất bật ra vườn hái trầu để kịp cung cấp cho khách hàng đã đặt trước đó. Gia đình ông trồng hơn 360 gốc trầu, nhờ chú trọng chăm bón đúng kỹ thuật nên vườn trầu gia đình luôn xanh tốt và cho thu nhập khá ổn định.
Vừa hái lá trầu, ông Nhứ vừa chia sẻ: Nghề trồng trầu nói dễ thì cũng dễ mà khó thì rất khó. Khó vì nó hay nhiễm bệnh, phải cắt tỉa thường xuyên nhất là những cành già, cành nhỏ, cành sâu bệnh, mỗi cành chỉ để từ 3 - 5 lá, để thông thoáng, cây mới phát triển tốt và cho lá dày, có vị cay, thơm. Cây trầu thích hợp bón phân hữu cơ, phân vi sinh, không phun thuốc hóa học. Vườn trầu luôn được rào lưới kín để ngăn gia súc, gia cầm gây hại. Khi hái lá, người dân không sử dụng dao kéo mà dùng móng tay bấm vào cuống lá, giữ lại cuống dài khoảng 2 - 3 cm.
Bà Trần Thị Hường, một hộ trồng trầu lâu năm ở thôn Văn Sơn, chia sẻ: Vào dịp Rằm tháng Bảy, nhu cầu trầu cau tăng mạnh. Lá trầu đẹp, lành lặn được thương lái đặt mua trước cả tuần. Mỗi ngày gia đình tôi hái hàng nghìn lá, mang lại nguồn thu nhập đáng kể.
Bà Trần Thị Hường ở thôn Văn Sơn, xã Thạch Khê đang hái những lá trầu đẹp cung cấp cho thương lái
Theo người dân trồng trầu nơi đây, những ngày này, làng trầu luôn nhộn nhịp người vào ra để thu mua lá trầu. Những hộ trồng nhiều ngày nào cũng có thu nhập từ 1 - 1,2 triệu đồng/ngày. Còn nhà trồng ít thì cũng có thu nhập vài tram. Để đáp ứng đủ số lượng hàng vào đợt cao điểm rằm tháng Bảy, người dân lên kế hoạch chăm sóc để cây phát triển tốt và ra lá đều, đẹp để cung ứng cho khách hàng.
Theo người dân nơi đây, vụ trầu Rằm tháng Bảy sôi động nhất là từ ngày 10 - 15 (âm lịch). Thường người dân hoặc thương lái đặt trước số lượng để người dân hái, nên trầu thu hoạch đến đâu có người thu mua tận vườn đến đó. Điều đáng nói, trồng trầu có chi phí đầu tư ít nhưng thu nhập ổn định quanh năm. Trầu thường được bán từng “tấm” (mỗi tấm khoảng 50 lá trầu) với giá 3 - 5 ngàn đồng/tấm vào ngày thường, dịp Rằm tháng Bảy có thể tăng lên 6 - 7 ngàn đồng/tấm. Trung bình ngày cao điểm, mỗi hộ bán ra từ 100 - 200 tấm trầu.
Thôn Văn Sơn, xã Thạch Khê là địa bàn nằm sát ở vị trí vách núi, có khí hậu đặc trưng hơn những vùng khác, bởi mùa đông ấm, mùa hè thoáng mát, nắng vừa phải nên thích hợp cho cây trầu phát triển. Điều đặc biệt, cây chỉ sinh trưởng tốt khi sử dụng giống trầu của thôn Văn Sơn và trồng tại đây. Nếu nhân giống ở vùng khác hoặc đưa giống trầu mới về thôn Văn Sơn trồng đều không mang lại hiệu quả, cây còi cọc rồi chết.
Nghề trồng trầu ở thôn Văn Sơn, xã Thạch Khê đã có hàng trăm năm tuổi, gắn với danh xưng “Tiến Vua” từ thời Lê. Đến nay, dù trải qua nhiều biến động, người dân vẫn bền bỉ gìn giữ, vừa để lưu truyền một phần di sản quê hương, vừa mang lại cuộc sống ổn định.
Năm 2016, nghề trồng trầu “Tiến Vua” của dòng họ Phạm Công được Hiệp hội Làng nghề Việt Nam phong tặng Bảng vàng gia tộc nghề truyền thống Việt Nam. Năm 2021, tỉnh Hà Tĩnh công nhận nghề truyền thống trồng trầu đối với làng quê này.
Bà Nguyễn Thị Hoài Thương - Chủ tịch Hội LHPN xã Thạch Khê, tỉnh Hà Tĩnh cho biết: Làng nghề trồng trầu ở thôn Văn Sơn có tuổi đời hàng trăm năm, nhờ loại cây này mà kinh tế của nhiều bà con địa phương ổn định và ngày càng phát triển. Hiện nay, các hộ đang tập trung thu hái để cung cấp dịp rằm tháng Bảy. Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ vận động nông dân tiếp tục mở rộng diện tích và phối hợp với các đơn vị chuyên môn tập huấn cho bà con kỹ thuật trồng và chăm sóc theo hướng an toàn nhằm tạo sản phẩm chất lượng và phát triển bền vững nghề truyền thống này.
Đến nay, toàn thôn Văn Sơn có khoảng 50 hộ trồng cây trầu “Tiến Vua”, diện tích trung bình mỗi hộ trồng 100 - 500 m2, một số hộ trồng với quy mô lớn trên 1.000 m2. Để phát triển bền vững nghề trồng trầu, chính quyền địa phương đã thành lập Tổ hợp tác trầu không Tiến Vua, từng bước xây dựng thương hiệu, tìm kiếm đầu ra và chia sẻ kinh nghiệm chăm sóc trầu giữa các thành viên.
