Trong cuộc họp chiều 4/12, khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận về dự án Luật Trí tuệ nhân tạo, tinh thần xuyên suốt được nhấn mạnh là vừa kiểm soát rủi ro, vừa tạo điều kiện rộng mở cho đổi mới sáng tạo. Báo cáo giải trình của Chính phủ cho biết dự thảo lần này tiếp thu đáng kể kinh nghiệm của EU và Hàn Quốc, đặt mục tiêu xây dựng hành lang pháp lý linh hoạt nhưng đủ chặt để bảo đảm an toàn cho các hệ thống AI có mức rủi ro cao.
Một trong những điểm đáng chú ý nhất của dự luật là việc xác định hoạt động liên quan đến trí tuệ nhân tạo sẽ thuộc nhóm được hưởng ưu đãi và hỗ trợ cao nhất. Quan điểm này, theo cơ quan soạn thảo, nhằm tạo động lực hình thành thị trường AI mạnh mẽ, mở rộng hệ sinh thái công nghệ và thu hút các nguồn lực chiến lược vào lĩnh vực còn nhiều dư địa phát triển.
Để đạt được mục tiêu đó, dự luật được chỉnh sửa theo hướng giảm bớt các rào cản thử nghiệm cho doanh nghiệp. Cơ chế sandbox được thiết kế mở hơn, cho phép miễn hoặc giảm một số nghĩa vụ tuân thủ trong phạm vi thử nghiệm, đồng thời áp dụng quy trình thẩm định nhanh để doanh nghiệp có thể đưa công nghệ và sản phẩm mới ra kiểm nghiệm trong điều kiện được kiểm soát. Chính phủ kỳ vọng cơ chế này sẽ tạo môi trường thử nghiệm nhanh nhạy nhưng vẫn bảo đảm các yêu cầu về an toàn.
Song song với chính sách ưu đãi, Quỹ Phát triển trí tuệ nhân tạo Quốc gia được định hướng đóng vai trò đầu tư cho hạ tầng chiến lược như công nghệ lõi, tính toán hiệu năng cao hay nền tảng huấn luyện. Dự thảo mới cũng bổ sung cơ chế phiếu hỗ trợ để doanh nghiệp nhỏ, vừa và khởi nghiệp tiếp cận thuận lợi hơn các nguồn lực hạ tầng, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh cuộc đua AI toàn cầu ngày càng khốc liệt.
Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết báo cáo giải trình của cơ quan soạn thảo dài tới 348 trang, trong đó đã phản hồi đầy đủ ý kiến của đại biểu. Những quy định liên quan đến dữ liệu huấn luyện, sản phẩm AI tạo ra hay xử phạt hành chính sẽ được thiết kế theo hướng khung, giao Chính phủ quy định chi tiết để tránh cứng nhắc và phù hợp với sự phát triển nhanh của công nghệ. Ông nhấn mạnh doanh nghiệp phải chủ động tuân thủ, trong khi cơ quan quản lý sẽ thực hiện hậu kiểm theo luật chuyên ngành.
Tại phiên thảo luận, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải đánh giá cao sự chuẩn bị công phu của ban soạn thảo. Ông cho rằng dự thảo đã thể hiện quan điểm cân bằng giữa kiểm soát rủi ro và khuyến khích phát triển, đồng thời đồng thuận với việc hoàn thiện cơ chế thử nghiệm theo hướng cho phép miễn giảm nghĩa vụ trong phạm vi được kiểm soát. Dự luật cũng dành riêng một điều để xác định rõ các hành vi bị cấm, tạo cơ sở pháp lý xử lý nghiêm vi phạm; cùng với đó là quy định về trách nhiệm minh bạch và gắn nhãn cho các sản phẩm âm thanh, hình ảnh, video được tạo hoặc chỉnh sửa bằng AI trước khi cung cấp ra công chúng.
Tuy vậy, Ủy ban đề nghị bổ sung các biện pháp kỹ thuật để ngăn chặn tình trạng can thiệp, xóa hoặc làm sai lệch nhãn thông tin, nhằm bảo đảm tính toàn vẹn dữ liệu. Cơ chế chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm tiếp tục được khẳng định nhưng chỉ áp dụng tiền kiểm với hệ thống AI rủi ro cao.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá cao những chỉnh lý của Bộ Khoa học và Công nghệ, đồng thời đề nghị xem xét kéo dài thời gian chuyển tiếp cho các hệ thống AI rủi ro cao đang hoạt động, nhất là trong lĩnh vực giáo dục, y tế và tài chính nhằm tránh tác động tới người dân. Về quy định công khai mã nguồn và dữ liệu huấn luyện của mô hình AI tạo sinh, ông cho rằng cần tiếp cận thận trọng vì có thể ảnh hưởng đến bí mật kinh doanh, do đó nên quy định theo hướng chỉ công khai một phần có chọn lọc. Ông cũng nhấn mạnh không nên đưa cụ thể mức xử phạt vào luật mà giao Chính phủ ban hành bằng nghị định để linh hoạt hơn.
Theo kế hoạch, Quốc hội sẽ xem xét thông qua dự án Luật Trí tuệ nhân tạo vào ngày 11/12.
