Theo ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương cho biết: Thương mại quốc tế đang diễn biến rất nhanh và phức tạp, rõ nhất là từ khi ông Donald Trump lên nắm quyền tại Mỹ và ban hành hàng loạt chính sách thuế quan mới. Môi trường thương mại hiện nay thay đổirất nhiều so với cách đây 10 năm; ngoài những cơ hội, thuận lợi từ các hiệp định thương mại tự do (FTAs) mang lại, doanh nghiệp xuất nhập khẩu cũng đối mặt với nhiều hình thức bảo hộ khác nhau. Số vụ điều tra phòng vệ thương mại, chống bán phá giá ngày càng gia tăng.
Thương mại toàn cầu diễn biến ngày càng khó lường, hoạt động xuất nhập khẩu đối diện không ít thách thức từ các biện pháp phòng vệ thương mại và lẩn tránh phòng vệ thương mại. Do đó, doanh nghiệp cần cập nhật thông tin thường xuyên, chủ động ứng phó với các hình thức khác nhau của phòng vệ thương mại.
Bên cạnh đó, ông Phạm Bình An - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển Thành phố Hồ Chí Minh nhấn mạnh, Việt Nam là nền kinh tế có độ mở cao, hội nhập toàn cầu, doanh nghiệp đang kinh doanh trong giai đoạn cực kỳ bất định, chính sách thay đổi thường xuyên. Việc Mỹ công bố thuế đối ứng cũng là một công cụ phòng vệ thương mại nhằm bảo hộ sản xuất trong nước.
Tuy nhiên, cần lưu ý không chỉ có Mỹ mà ngày càng có nhiều quốc gia tăng các biện pháp phòng vệ thương mại dưới nhiều hình thức khác nhau. Do đó, doanh nghiệp xuất, nhập khẩu phải chủ động nắm bắt thông tin, chính sách, tuân thủ tốt yếu cầu về xuất sứ hàng hoá của từng thị trường để tránh phát sinh rủi ro phòng vệ thương mại.
Theo bà Nguyễn Anh Thơ - Phòng xử lý Phòng vệ thương mại nước ngoài, Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương cho biết, năm 2024, Việt Nam đã bị khởi xướng 27 vụ điều ra, đứng thứ 2 trong lịch sử về số vụ trong một năm. Mỹ là thị trường điều tra nhiều nhất, chiếm gần 50% tổng số vụ việc. Các mặt hàng bị điều tra trải rộng từ các sản phẩm có kim ngạch lớn như pin năng lượng mặt trời, tôm, thép đến các sản phẩm nhỏ hơn những bị chú ý như đĩa giấy, khay đúc từ sợi giấy.
Với tổng số vụ việc điều ra phòng vệ thương mại đối với Việt Nam tính đến tháng 4/2025 đã lên đến 284 vụ; trong đó, 54,6% số vụ chống bán phá giá 20,8% vụ liên quan tự vệ 20,8%, chống lẩn tránh chiếm 13,7% và 10,9% số vụ chống trợ cấp. Ngoài ra, điều tra chống lẩn tránh phòng vệ thương mại có xu hướng tăng mạnh, đặc biệt từ phía Mỹ (22 vụ). Kết quả này cho thấy lo ngại ngày càng lớn về việc Việt Nam bị lợi dụng như một “trạm trung chuyển” hàng hoá.
Hệ thống cảnh báo sớm của Bộ Công Thương đã xác định một số nhóm hàng xuất khẩu có nguy cơ cao bị điều tra phòng vệ thương mại, bao gồm: Ngành gỗ (gỗ dán, tủ bếp, ghế sofa khung gỗ, gỗ thanh định hình); thép (thép cán nóng, thép dự ứng lực, thép chống ăn mòn, cáp thép); vật liệu xây dựng (đá nhân tạo, gạch men); cơ khí, chế tạo (pin năng lượng mặt trời, xe đạp điện, máy giặt, lốp xe) và kim loại màu.
Trong những năm gần đây, các biện pháp phòng vệ thương mại có xu hướng gia tăng mạnh trên toàn cầu. Đặc biệt, các nền kinh tế lớn như Hoa Kỳ, Ấn Độ, EU và Canada tiếp tục đẩy mạnh sử dụng phòng vệ thương mại với phạm vi ngày càng mở rộng, cả về số lượng và tính chất pháp lý; trong đó, nổi bật là việc sử dụng các quy định khắt khe hơn về xuất sứ, giá trị gia tăng nội địa và công nhận “kinh tế thị trường”.
Để giảm thiếu rủi ro bị điều tra phòng vệ thương mại, duy trì khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế, các chuyên gia khuyến nghị, doanh nghiệp Việt cần tìm hiểu và cập nhật thường xuyên các quy định phòng vệ thương mại của các nước nhập khẩu, đặc biệt các thị trường “nhạy cảm” như Mỹ và EU. Mỗi doanh nghiệp thiết lập hệ thống quản lý truy xuất nguồn gốc nguyên liệu, chứng minh tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa rõ ràng. Song song đó, cần đa dạng hoá thị trường và sản phẩm xuất khẩu; cạnh tranh bằng chất lượng thay vì chỉ tập trung vào giá cả.
Hơn nữa, doanh nghiệp cần hợp tác chặt chẽ với cơ quan điều tra nước ngoài và phối hợp với Cục Phòng vệ Thương mại cũng như các hiệp hội ngành hàng để được hỗ trợ kịp thời. Việt Nam với vị thế là quốc gia xuất khẩu lớn phải chủ động trong việc bảo vệ lợi ích ngành hàng và duy trì bền vững thị trường xuất khẩu. Đây là yếu tố then chốt để giảm thiểu thiệt hại và duy trì tăng trưởng bền vững./.
