Nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng đất rừng, thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành lâm nghiệp

Sáng 25/04, tại Hà Nội, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức hội thảo "Hiện trạng và đề xuất giải pháp giao khoán đất lâm nghiệp trong các công ty lâm nghiệp". Mục tiêu của Hội thảo là tìm kiếm các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác khoán, quản lý và sử dụng đất đai, tài nguyên rừng trong các công ty lâm nghiệp, hướng tới phát triển lâm nghiệp bền vững.

Nhiều mô hình trồng rừng, sản xuất nông lâm kết hợp hiệu quả trên diện tích khoán

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Quốc Trị, sau 30 năm thực hiện chính sách giao khoán, các công ty lâm nghiệp trên cả nước đã giao khoán 458.000 ha đất, chiếm 27% tổng diện tích đất lâm nghiệp được quản lý. Chính sách này đã mang lại những chuyển biến tích cực, huy động hiệu quả nguồn lực xã hội, đặc biệt là sự tham gia của người dân địa phương cùng các công ty lâm nghiệp và ban quản lý rừng. Kết quả là quản lý và bảo vệ rừng được cải thiện, tài nguyên đất đai được sử dụng hiệu quả hơn, đồng thời góp phần phát triển kinh tế - xã hội, cải thiện đời sống người dân tại các địa phương.

Chia sẻ báo cáo Nghiên cứu, đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp giao khoán đất lâm nghiệp trong các công ty lâm nghiệp do Hội Khoa học Kinh tế nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam phối hợp với các đơn vị nghiên cứu, ông Nguyễn Văn Tiến - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kinh tế nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam - cho biết, kết quả nghiên cứu, khảo sát thực tế từ ngày 5/2 đến ngày 23/3/2025 tại 7 tỉnh (gồm Bắc Giang, Hoà Bình, Nghệ An, Bình Định, Gia Lai, Đồng Nai, Cà Mau), có 26 công ty lâm nghiệp đang quản lý 292.632,47 ha, trong đó đất lâm nghiệp là 290.008,19 ha.

Có 21 công ty đã thực hiện khoán cho 121.722,59 ha, chiếm 41,59%; trong đó: Khoán 50 năm chiếm 3,1%; khoán 20 năm chiếm 28,04%; khoán theo chu kỳ sản xuất của cây trồng chiếm 8,13%; khoán theo công đoạn sản xuất chiếm 8,18%; khoán hằng năm chiếm 52,51%.

Kết quả phỏng vấn kết hợp khảo sát thực tế cho thấy, hầu hết cán bộ quản lý và người dân được phỏng vấn cho biết, chính sách khoán đất lâm nghiệp đã thu hút được các nguồn lực xã hội tham gia quản lý bảo vệ và phát triển rừng trên đất khoán; tạo ra nhiều mô hình trồng rừng, sản xuất nông lâm kết hợp hiệu quả trên diện tích khoán.

Trong các hình thức khoán, giao khoán theo công đoạn sản xuất, khoán việc công ty chủ động trong sản xuất, kinh doanh, quản lý, bảo vệ rừng có hiệu quả kinh tế cao hơn. Người dân nhận khoán hầu hết là người địa phương có đất sản xuất, có công việc làm, góp phần xóa đói, giảm nghèo, ổn định dân cư và tình hình an ninh trật tự.

Tuy nhiên, quá trình thực hiện chính sách giao khoán cũng bộc lộ nhiều hạn chế. Ông Nguyễn Văn Tiến, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kinh tế nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, chỉ ra rằng các quy định hiện hành về đối tượng nhận khoán, hạn mức, thời hạn khoán, cũng như quyền và trách nhiệm của các bên chưa thực sự phù hợp với thực tiễn. Những bất cập này xuất phát từ nhiều nguyên nhân: công tác tuyên truyền chính sách còn hạn chế, lực lượng bảo vệ rừng mỏng, hồ sơ đất đai chưa hoàn thiện, giám sát thiếu chặt chẽ, và các tranh chấp đất đai diễn ra phức tạp. Ngoài ra, việc xử lý vi phạm còn lúng túng, thiếu chế tài đủ mạnh, gây khó khăn trong quản lý hợp đồng khoán.

Để giải quyết những tồn tại, Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận số 103-KL/TW ngày 2/12/2024, chỉ đạo tiếp tục hoàn thiện thể chế và các văn bản pháp luật về đất đai, quản lý tài sản công nhằm thúc đẩy sắp xếp, đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của các công ty nông, lâm nghiệp. Trước đó, ngày 10/9/2024, Thủ tướng Chính phủ cũng ban hành Chỉ thị số 33/CT-TTg, nhấn mạnh việc thực hiện các kết luận của Bộ Chính trị trong lĩnh vực này. Những văn bản này tạo hành lang pháp lý quan trọng để các địa phương và công ty lâm nghiệp triển khai các giải pháp hiệu quả hơn.

Huy động nguồn lực xã hội, thúc đẩy sản xuất, kinh doanh lâm nghiệp, cải thiện bảo vệ rừng

Tại hội thảo, các đại biểu đã cùng nhau thảo luận, đánh giá thực trạng về công tác giao khoán, kết quả thực hiện và những khó khăn, vướng mắc, bất cập trong quá trình triển khai. Đồng thời, chia sẻ kinh nghiệm, thảo luận, thống nhất giải pháp thực hiện trong thời gian tới, đặc biệt là vấn đề về cơ chế, chính sách giao khoán trong các công ty lâm nghiệp gắn với việc sắp xếp, đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động và quản lý sử dụng đất đai trong các công ty lâm nghiệp.

Chính sách này đã huy động nguồn lực xã hội, thúc đẩy sản xuất, kinh doanh lâm nghiệp, cải thiện bảo vệ rừng và nâng cao ý thức cộng đồng. Tuy nhiên, hội thảo cũng chỉ ra nhiều tồn tại như tranh chấp, lấn chiếm đất, sử dụng đất sai mục đích và vướng mắc hợp đồng khoán. Nguyên nhân được chỉ ra bao gồm hạn chế tuyên truyền, lực lượng bảo vệ mỏng, hồ sơ đất đai chưa hoàn thiện, giám sát lỏng lẻo và phức tạp trong giải quyết tranh chấp.

Để giải quyết vấn đề, nhiều chuyên gia đề xuất cần hoàn thiện cơ chế, chính sách giao khoán, đề xuất sửa đổi, bổ sung Nghị định 168/2016/NĐ-CP theo hướng mở rộng đối tượng, đảm bảo quyền lợi người dân, tăng cường trách nhiệm các bên và có cơ chế xử lý vi phạm, hỗ trợ sản xuất hiệu quả. Đặc biệt, nhiều ý kiến đề xuất trao quyền chủ động sản xuất kinh doanh cho các công ty lâm nghiệp nhà nước đối với đất đã giao hoặc cho thuê, đồng thời tăng cường thanh tra, kiểm tra, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, xử lý vi phạm và lập phương án sử dụng đất khi công ty trả đất về địa phương, gắn với chính sách cho đồng bào dân tộc thiểu số.

Ông Nguyễn Văn Tiến, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Nông nghiệp và Phát triển nông thôn kiến nghị: “Cần hoàn thiện các cơ sở pháp lý cho công tác giao khoán này,  làm sao để tạo sự năng động, sự chủ động sản xuất cho các công ty lâm nghiệp và họ chỉ chịu trách nhiệm cuối cùng về hiệu quả sử dụng đất, bảo vệ rừng, bảo vệ rừng nếu xảy ra vấn đề gì trong cái mất rừng hoặc mất đất thì họ phải chịu trách nhiệm, hiệu quả kinh doanh theo quy định, bảo toàn vốn của nhà nước”.

Những đề xuất từ hội thảo được kỳ vọng sẽ góp phần hoàn thiện cơ chế chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng đất lâm nghiệp, thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành lâm nghiệp Việt Nam.

Ông Nguyễn Bá Ngãi, Chủ tịch Hội Chủ rừng Việt Nam, nhấn mạnh vai trò của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các tỉnh trong việc đôn đốc, đơn giản hóa thủ tục hành chính để chuyển đất lâm nghiệp về địa phương quản lý. Các địa phương cần hoàn thành kiểm kê đất, thống kê người sử dụng, xây dựng phương án sử dụng đất, giải quyết dứt điểm tranh chấp, lấn chiếm, và xử lý các trường hợp cấp trùng giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.

Ông Tô Xuân Phúc từ Tổ chức Forest Trends nhìn nhận, việc giao khoán đất lâm nghiệp không chỉ mang lại lợi ích kinh tế - xã hội mà còn mở ra cơ hội tiếp cận thị trường xuất khẩu các sản phẩm nông lâm sản và thị trường tín chỉ carbon rừng. Tuy nhiên, để hiện thực hóa cơ hội này, các tồn tại trong sử dụng đất, đặc biệt là trong hình thức giao khoán, cần được giải quyết triệt để. Điều này bao gồm việc hoàn thiện hồ sơ pháp lý, minh bạch hóa quyền lợi và trách nhiệm của các bên, đồng thời tăng cường quản lý để giảm thiểu vi phạm.

Ông Trần Quang Bảo, Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh: “Từ giờ đến cuối năm trong ngành lâm nghiệp sẽ xây dựng một nghị định mà không mang tính gọi là chuyên đề chuyên biệt riêng mà Nghị định sửa đổi tất cả các nghị định để tháo gỡ phù hợp với chính quyền hai cấp và khắc phục những cái vấn đề khó khăn trong thực tiễn mà muốn cần xử lý nhanh. Còn những vấn đề chuyên sâu thì chị sẽ tiếp tục hoàn thiện nghị định riêng…”./.