Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, cùng với những thách thức toàn cầu như ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, an ninh năng lượng và cạn kiệt, suy thoái tài nguyên, đòi hỏi một cuộc chuyển dịch năng lượng mạnh mẽ.
Theo Bộ Công Thương, nhu cầu điện năng của Việt Nam dự kiến tăng 8-10% mỗi năm trong thập kỷ tới. Trong khi đó, các nguồn năng lượng sơ cấp trong nước như thủy điện, than đá và dầu khí đang dần cạn kiệt, dẫn tới việc phải phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu, nhiên liệu nhập khẩu.
Bên cạnh đó, theo tính toán của các chuyên gia quốc tế Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do biến đổi khí hậu gây ra, với thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 3% tổng GDP hàng năm.
Trước thực trạng trên, tại Diễn đàn "Công nghệ năng lượng trong kỷ nguyên mới", TS Tạ Đình Thi cho rằng “việc ứng dụng các công nghệ hiện đại, tiên tiến, cũng như chuyển đổi sang các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng mới không còn là lựa chọn, mà là con đường tất yếu để đảm bảo an ninh năng lượng, phát triển kinh tế bền vững và bảo vệ môi trường”.
Đồng quan điểm, ông Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) chia sẻ, từ một quốc gia thiếu điện, đến nay Việt Nam đã xây dựng được một hệ thống năng lượng tương đối hoàn chỉnh, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng cao.
Đặc biệt, thực hiện Nghị quyết số 55 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia, Việt Nam đã có những bước tiến nhanh trong phát triển năng lượng tái tạo.
Tuy nhiên, quá trình chuyển dịch năng lượng cũng bộc lộ những bất cập. Theo ông Phan Xuân Dũng, việc phát triển ồ ạt năng lượng tái tạo thời gian qua, dù có nhiều tín hiệu tích cực, nhưng lại thiếu quy hoạch tổng thể, gây ra tình trạng quá tải cục bộ, lãng phí nguồn lực và giảm hiệu quả đầu tư. Hệ thống truyền tải điện chưa đáp ứng yêu cầu kết nối linh hoạt với các nguồn điện gió, điện mặt trời đang phát triển nhanh tại nhiều địa phương.
Bên cạnh đó, khung pháp lý và chính sách đầu tư chưa hoàn thiện, chưa đủ sức hút nhà đầu tư. Năng lực công nghệ trong nước còn hạn chế, phụ thuộc nhiều vào thiết bị và chuyên gia nước ngoài, tiềm ẩn rủi ro về chi phí và an ninh công nghệ.
Trong bối cảnh đó, Chủ tịch VUSTA cho rằng vai trò của khoa học và công nghệ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết; là một trong những động lực quan trọng nhất để phát triển kinh tế - xã hội. Đặc biệt, đối với ngành năng lượng, thiếu khoa học công nghệ sẽ không thể giải quyết đồng bộ các thách thức để biến khó khăn thành cơ hội.
Nhằm thúc đẩy nguồn năng lượng xanh, TS.Nguyễn Anh Tuấn đề xuất 5 nhóm giải pháp cần thực hiện để nâng cao mức độ sẵn sàng của Việt Nam trong phát triển năng lượng mới và năng lượng tái tạo. Đầu tiên là oàn thiện chính sách và cơ chế giá điện ổn định.
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng cần ưu tiên nâng cấp lưới điện, khuyến khích phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng quy mô lớn và cải thiện năng lực dự báo năng lượng tái tạo.
Ngoài ra, cần thúc đẩy nghiên cứu, phát triển công nghệ và chuỗi cung ứng trong nước thông qua việc khuyến khích sự phối hợp giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp, tập trung vào các công nghệ then chốt.
Đồng thời, mở rộng đào tạo, phát triển kỹ năng thực hành, kết hợp lý thuyết và thực tiễn, đặc biệt trong lĩnh vực sinh khối và năng lượng sạch.
