Chỉ tính đến ngày 15/8/2025, Việt Nam đã xuất khẩu gần 5,88 triệu tấn gạo, mang về hơn 3 tỷ USD. Điều khiến thị trường quốc tế chú ý không chỉ là sản lượng mà chính là giá xuất khẩu bình quân, đạt xấp xỉ 512 USD/tấn. Con số này cho thấy sự dịch chuyển rõ rệt từ mục tiêu chạy theo số lượng sang hướng đi nâng cao giá trị.
Đáng chú ý, giá gạo Việt Nam lại đi ngược xu hướng so với nhiều đối thủ. Khi Thái Lan, Ấn Độ hay Pakistan đồng loạt hạ giá, gạo 5% tấm của Việt Nam vẫn tiếp tục tăng, chạm ngưỡng 400 USD/tấn. Hiện, giá gạo Việt đứng đầu trong nhóm bốn quốc gia xuất khẩu lớn, vượt Thái Lan 45 USD/tấn, Ấn Độ 23 USD/tấn và Pakistan 44 USD/tấn. Đây là thời điểm hiếm hoi gạo Việt không chỉ giữ thế cạnh tranh mà còn vượt lên về giá trị.
Thành công này nhanh chóng phản ánh trên bản đồ thương mại toàn cầu. Hiệp hội Xuất khẩu gạo Thái Lan thừa nhận Việt Nam đã vượt Thái Lan, trở thành quốc gia xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới trong nửa đầu năm nay. Chuyển dịch từ “xuất khẩu nhiều” sang “xuất khẩu có giá trị” vì thế không còn là khẩu hiệu, mà đã trở thành thực tế.
Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), giá gạo 5% tấm ngày 23/8 đạt 399 USD/tấn, gạo 25% tấm 368 USD/tấn, gạo 100% tấm 339 USD/tấn. Trong bối cảnh Philippines - khách hàng nhập khẩu số một, tạm dừng mua trong 60 ngày, còn các đối thủ cạnh tranh phải giảm giá mạnh, gạo Việt vẫn giữ vị thế sáng giá nhờ lợi thế từ chất lượng thay vì số lượng. Các chuyên gia chung quan điểm: con đường duy nhất để gạo Việt duy trì lợi thế là nâng cao chất lượng, thúc đẩy chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm và gắn với thương hiệu quốc gia.
Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch VFA, cho rằng tăng trưởng hiện tại của gạo Việt không chỉ đến từ sản lượng, mà nhờ những phân khúc riêng biệt được tạo dựng bằng các giống đặc sản như OM, DT8, ST… vốn được thị trường ưa chuộng và khó thay thế.
Tuy nhiên, lợi thế giống lúa chỉ là một phần. Bài toán then chốt vẫn nằm ở vùng nguyên liệu. Chủ tịch Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (Vietrisa) Bùi Bá Bổng nhấn mạnh: “Cốt lõi của xuất khẩu chính là sản xuất. Không thể xây dựng thương hiệu mạnh nếu thiếu vùng nguyên liệu ổn định, chất lượng và bền vững”.
Đồng bằng sông Cửu Long hiện đang triển khai chương trình “siêu vùng nguyên liệu” với 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp. Đây là nền tảng để hình thành chuỗi giá trị bền vững, gắn liền thương hiệu “Gạo Việt xanh phát thải thấp”.
Vietrisa đã cấp quyền sử dụng nhãn hiệu này cho 7 doanh nghiệp, trong đó lô hàng đầu tiên đã xuất khẩu thành công sang Nhật Bản. Đây không chỉ là bước tiến chiến lược đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh, mà còn giúp nâng tầm hình ảnh gạo Việt trên thị trường quốc tế.
Dẫu vậy, ngành gạo vẫn đối mặt nhiều thách thức. Biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn và hạn hán đe dọa trực tiếp sản lượng. Các rào cản kỹ thuật từ những thị trường khó tính như EU hay Nhật Bản ngày càng khắt khe. Doanh nghiệp trong nước cũng phải vật lộn với chi phí logistics cao, sự thiếu liên kết bền chặt giữa doanh nghiệp và nông dân, khiến chất lượng sản phẩm chưa đồng đều.
Để duy trì vị thế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường khuyến nghị doanh nghiệp tập trung phát triển các dòng gạo thơm, gạo hữu cơ, có truy xuất nguồn gốc - những sản phẩm mang lại biên lợi nhuận cao. Bên cạnh đó, ngoài các thị trường quen thuộc như Philippines, Indonesia, Malaysia, ngành gạo cần tăng tốc khai thác châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore và mở rộng sang châu Phi, Trung Đông.
Việc phát triển các sản phẩm chế biến từ gạo như bún, mì, phở… cũng được xem là giải pháp gia tăng giá trị, giảm phụ thuộc vào gạo thô. Song song, cắt giảm chi phí logistics sẽ là chìa khóa để nâng sức cạnh tranh.
Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Nông nghiệp và các cơ quan liên quan khẩn trương thúc đẩy xuất khẩu gạo chất lượng cao, gắn với hệ thống truy xuất nguồn gốc và thương hiệu quốc gia, đồng thời đẩy nhanh đề án phát triển bền vững 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở Đồng bằng sông Cửu Long.
Giá gạo Việt đang dẫn đầu nhóm xuất khẩu lớn, phản ánh rõ xu thế chuyển từ “lượng” sang “giá trị”. Tuy nhiên, vị trí số hai thế giới sẽ khó duy trì nếu thiếu chiến lược dài hạn. Trong bối cảnh thị trường đầy biến động, con đường duy nhất cho gạo Việt là chất lượng, thương hiệu và sự khác biệt. Đó mới chính là nền tảng giúp hạt gạo Việt vươn xa, chinh phục những thị trường khó tính và khẳng định vị thế bền vững trên bản đồ gạo toàn cầu.
