Giảm chi phí, tăng cơ hội và thu nhập
Tại xã Quảng Phú, huyện Krông Nô, nông hộ anh Đỗ Văn Bình đang canh tác hơn 5ha đất nông nghiệp. Bên cạnh cà phê là cây trồng chủ lực, anh Bình đã mạnh dạn trồng xen canh thêm nhiều loại cây khác có giá trị kinh tế cao như: 600 cây sầu riêng, hơn 600 cây bơ 034 cùng các loại cây ăn trái như xoài, sapoche, ổi...
Để thuận tiện trong chăm sóc mô hình đa cây, anh Bình áp dụng các quy trình kỹ thuật hiện đại như hệ thống tưới nước tự động. Với từng loại cây trồng, anh điều chỉnh lượng nước phù hợp. Cây cần nhiều nước được tưới nhiều, cây ít nước sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt tiết kiệm.
Nhằm giảm chi phí đầu tư và cải thiện đất bạc màu, anh tận dụng phân chuồng cùng các loại phân vi sinh để bón cho cây, giúp tăng dưỡng chất và duy trì độ xanh tốt cho vườn. Vụ mùa vừa qua, anh Bình đã thu hoạch trên 15 tấn sầu riêng, hơn 20 tấn bơ và hơn 50 tấn cà phê tươi. Tổng thu nhập đạt được gần 2 tỷ đồng.
“Trồng bơ, hồ tiêu xen trong vườn cà phê mang lại nhiều lợi ích. Khi bón phân cho cà phê, hồ tiêu thì cây bơ cũng được hưởng lợi để phát triển. Đặc biệt, cây bơ còn che bóng, chắn gió, giữ ẩm nên lượng nước tưới cho cà phê vào mùa khô giảm đáng kể so với trồng thuần” - anh Đỗ Văn Bình chia sẻ.
Một điển hình khác là nông hộ anh anh Điểu Suốt tại xã Đắk Ngo (huyện Tuy Đức) đang canh tác 2ha cà phê. Trong những năm qua, anh đã chủ động trồng xen thêm khoảng 1.000 cây điều ghép và hơn 100 cây mắc ca trong vườn. Anh Điểu Suốt chia sẻ: “Mấy năm nay, cây điều và cây mắc ca mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho chúng tôi. Khi được xã tuyên truyền trồng cây gây rừng, tôi đã mua thêm các loại giống cây này về trồng để tăng độ che phủ rừng và phát triển kinh tế”.
Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, Đắk Nông hiện có 143.000ha cà phê, trong đó diện tích trồng xen với các loại cây khác khoảng 60.000ha. Ngoài ra, toàn tỉnh có khoảng 56.239ha cây đa mục đích, trong đó có 6.749ha điều, 562ha cao su, 7.311ha sầu riêng, 5.062ha bơ, 5.624ha cây mắc ca và các cây trồng khác…
Thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu
Theo Viện Khoa học Kỹ thuật Nông, Lâm nghiệp Tây Nguyên, mô hình xen canh mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Việc kết hợp nhiều loại cây trồng giúp nông dân giảm chi phí đầu tư từng loại cây, đồng thời tăng thu nhập trên cùng đơn vị diện tích từ 3 đến 5 lần so với trồng thuần cà phê.
Từ hiệu quả rõ nét đó, thời gian qua, các địa phương trong tỉnh đã đẩy mạnh phát triển cây trồng đa mục đích, góp phần cải thiện môi trường sinh thái và nâng cao tỷ lệ che phủ rừng. Tại các huyện như Đắk Song, Đắk Mil, Cư Jút, Krông Nô..., mô hình nông - lâm kết hợp được chú trọng phát triển.
Không chỉ dừng lại ở việc tuyên truyền, chính quyền và các cơ quan chức năng còn vận động nông dân đưa cây đặc sản và cây đa mục đích vào canh tác. Song song đó, địa phương còn tích cực hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc và xây dựng chuỗi giá trị sản xuất, đảm bảo đầu ra nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế cho người dân.
Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Nông, mô hình xen canh đang chứng minh hiệu quả vượt trội trong sản xuất nông nghiệp. Trung bình, lợi nhuận từ vườn cà phê thuần đạt 42,4 triệu đồng/ha, nhưng khi trồng xen các loại cây khác, con số này tăng lên 65 triệu đồng/ha.
Ngoài cà phê, nhiều loại cây trồng khác cũng ghi nhận mức lợi nhuận tăng đáng kể nhờ xen canh. Cụ thể, cây điều tăng từ 46 triệu đồng/ha lên 85 triệu đồng/ha; hồ tiêu từ 65 triệu đồng lên 75 triệu đồng/ha. Đáng chú ý, sầu riêng từ mức 80 triệu đồng đã vọt lên 300 triệu đồng/ha. Các loại cây trồng khác cũng mang lại mức thu nhập cao hơn, dao động từ 70 đến 100 triệu đồng/ha.
Theo đánh giá của ngành Nông nghiệp, mô hình xen canh theo hướng nông - lâm kết hợp không chỉ nâng cao hiệu quả kinh tế mà còn góp phần cải thiện môi trường sinh thái. Việc trồng xen giúp hạn chế hiện tượng rửa trôi, xói mòn đất — một trong những nguyên nhân làm suy giảm chất lượng đất lâu dài.
Tàn dư thực vật từ các loại cây xen canh bổ sung từ 24 - 26% hàm lượng chất hữu cơ trong đất, đồng thời hỗ trợ phân tán và kiểm soát sâu bệnh gây hại cho vườn cà phê. Thực tế tại nhiều nhà vườn cho thấy, xen canh cây ăn trái không chỉ giúp năng suất cà phê tăng từ 25 - 30%, mà còn mang lại lợi ích về mặt sinh thái như che bóng, chắn gió, giữ ẩm và chống hạn hiệu quả cho cây trồng chính.
Hiệu quả của mô hình trồng xen càng được phát huy khi nông dân áp dụng hợp lý, bám sát định hướng phát triển cây công nghiệp và cây ăn trái của địa phương. Theo đánh giá, lợi nhuận từ các loại cây đa mục đích cao hơn cây cà phê từ 10 đến 40 triệu đồng mỗi héc-ta, tùy theo từng loại. Để loại cây này tiếp tục đóng vai trò trong việc ổn định tỷ lệ che phủ rừng, ngành chuyên môn và các địa phương cần đẩy mạnh phát triển mô hình nông - lâm một cách phù hợp, đồng thời xây dựng thị trường tiêu thụ ổn định, tạo nền tảng phát triển bền vững và lâu dài cho nhóm cây đa mục đích này./.
