Hoạt động bán khống chứng khoán - hình thức nhà đầu tư mượn cổ phiếu để bán khi giá cao và mua lại khi giá giảm nhằm kiếm lời có thể sớm được phép triển khai trên thị trường chứng khoán cơ sở Việt Nam, sớm nhất từ năm 2026. Đây là một trong những nội dung quan trọng được Bộ Tài chính đưa vào kế hoạch thực hiện đề án nâng hạng thị trường chứng khoán.
Theo kế hoạch, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) sẽ phối hợp với Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán (VSD) cùng các Sở Giao dịch nghiên cứu cơ chế cho phép vay, cho vay chứng khoán và thực hiện bán khống có kiểm soát thông qua các hình thức giao dịch chờ về hoặc giao dịch trong ngày (T0). Bộ Tài chính yêu cầu việc này phải được cụ thể hóa bằng lộ trình rõ ràng, hoàn thiện trong giai đoạn 2026-2028.
Bán khống (short selling) là một trong những nghiệp vụ phức tạp nhưng phổ biến trên các thị trường phát triển. Thực chất, nhà đầu tư bán ra cổ phiếu mà họ không sở hữu, bằng cách mượn tạm từ công ty môi giới. Khi giá cổ phiếu giảm, họ mua lại để trả và hưởng phần chênh lệch. Ngược lại, nếu giá tăng, nhà đầu tư sẽ chịu lỗ. Ví dụ, nếu vay 1.000 cổ phiếu A bán ở mức 110.000 đồng/cổ phiếu, thu về 110 triệu đồng, sau đó giá giảm còn 105.000 đồng, họ mua lại số cổ phiếu trên chỉ với 105 triệu, thu lời 5 triệu đồng. Nhưng nếu giá tăng lên 115.000 đồng, khoản lỗ tương ứng cũng là 5 triệu.
Hiện nay, Việt Nam chưa cho phép bán khống trên thị trường cơ sở. Một số nhà đầu tư vẫn tìm cách “lách luật” bằng việc mượn cổ phiếu cá nhân hoặc nhờ người khác đứng tên tài khoản để bán, song hình thức này vừa rủi ro, vừa phức tạp nên không phổ biến. Ở thời điểm hiện tại, hoạt động tương tự chỉ được thực hiện gián tiếp trên thị trường phái sinh thông qua việc bán hợp đồng tương lai chỉ số VN30, miễn là nhà đầu tư có đủ ký quỹ.
Ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch Hội đồng thành viên VSD, cho biết trong thời gian tới, các cơ quan quản lý sẽ hoàn thiện cơ chế bù trừ đối tác trung tâm (CCP), đồng thời nâng cấp hệ thống KRX, mở rộng hạ tầng máy chủ và tích hợp thêm các tiện ích mới. Khi đó, thị trường có thể tiến tới các nghiệp vụ phức tạp hơn như giao dịch trong ngày, bán chứng khoán chờ về hay bán khống. Theo ông Sơn, định hướng chung là từng bước vận hành các sản phẩm hiện đại nhưng phải kiểm soát được rủi ro.
Song song với đó, Bộ Tài chính cũng đặt ra mục tiêu đến năm 2030, thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ từng bước tháo gỡ các rào cản lớn như yêu cầu ký quỹ trước khi giao dịch (non pre-funding), thiếu minh bạch về tỷ lệ sở hữu nước ngoài (room ngoại), hay chưa có cơ chế tài khoản giao dịch tổng (OTA). Trong dài hạn, Bộ đề xuất nghiên cứu điều chỉnh tỷ lệ sở hữu nước ngoài, hoàn thiện cơ chế CCP và hiện đại hóa hạ tầng, nhằm đa dạng hóa sản phẩm, chỉ số và đảm bảo an toàn cho hệ thống tài chính.
Những cải cách này được kỳ vọng sẽ giúp Việt Nam đạt tiêu chuẩn của các tổ chức xếp hạng quốc tế. Tháng trước, FTSE Russell - một trong ba tổ chức cung cấp chỉ số lớn nhất thế giới đã quyết định nâng hạng chứng khoán Việt Nam từ “thị trường cận biên” lên “thị trường mới nổi thứ cấp”, với hiệu lực dự kiến vào tháng 9/2026. Tuy nhiên, FTSE Russell sẽ tiến hành thêm một đợt đánh giá vào tháng 3/2026 để xác định mức độ tiến bộ của Việt Nam trong việc cải thiện khả năng tiếp cận của nhà đầu tư nước ngoài thông qua các công ty môi giới toàn cầu. Theo thông tin từ tổ chức này, 28 cổ phiếu Việt Nam có thể được đưa vào rổ chỉ số FTSE sau khi nâng hạng.
