Sầu riêng Việt Nam đang đối mặt với cú trượt dài đáng báo động
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà vừa ký ban hành Công điện số 71/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, chỉ đạo một số nhiệm vụ trọng tâm nhằm thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu sầu riêng theo hướng bền vững.
Công điện gửi Bộ trưởng các Bộ: Nông nghiệp và Môi trường; Công Thương; Tài chính; Công an; Chủ tịch Ủy ban nhân dân 24 tỉnh, thành phố: Đắk Lắk, Lâm Đồng, Tiền Giang, Đồng Nai, Đắk Nông, Bình Phước, Gia Lai, Cần Thơ, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Bình Thuận, Kon Tum, Tây Ninh, Khánh Hòa, Bến Tre, Hậu Giang, Sóc Trăng, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Dương, An Giang, Long An, Phú Yên, Kiên Giang, Ninh Thuận.
Theo nội dung công điện, sầu riêng hiện là một trong những mặt hàng nông sản có tốc độ tăng trưởng nhanh và giá trị xuất khẩu cao, đóng góp lớn cho kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam. Năm 2024, diện tích trồng sầu riêng cả nước đạt gần 180.000 ha, sản lượng ước khoảng 1,5 triệu tấn, với kim ngạch xuất khẩu gần 3,2 tỷ USD - chiếm 47% tổng giá trị xuất khẩu rau quả. Trong giai đoạn 2015 - 2024, diện tích sầu riêng tăng bình quân 19,5% mỗi năm và vẫn đang tiếp tục mở rộng.
Tuy nhiên, từ đầu năm 2025, thị trường đã “quay lưng”. Khối lượng xuất khẩu giảm hơn 50%, kéo theo giá trị cũng lao dốc tới 61%. Đáng chú ý, sầu riêng đã tụt xuống vị trí thứ ba trong nhóm trái cây xuất khẩu chủ lực, xếp sau chuối và thanh long - điều chưa từng xảy ra trong nhiều năm qua.
Nguyên nhân dẫn đến cú lao dốc này không nằm ở chất lượng sầu riêng, mà chủ yếu bắt nguồn từ ba yếu tố chính.
Thứ nhất, sự thay đổi chính sách từ các thị trường nhập khẩu, đặc biệt là Trung Quốc – quốc gia đã siết chặt các biện pháp kiểm soát kỹ thuật, nâng cao hàng rào kỹ thuật đối với sầu riêng nhập khẩu.
Thứ hai, biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp, khiến quá trình canh tác gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng trái.
Thứ ba, tình trạng mở rộng diện tích tự phát diễn ra ồ ạt, với tốc độ tăng bình quân 19,5%/năm trong giai đoạn 2015–2024. Nhiều địa phương mở rộng “nóng”, thiếu kiểm soát chặt chẽ về quy hoạch, sản lượng và chất lượng, tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với sự phát triển bền vững của ngành sầu riêng.
Hiện nay, hơn 90% sản lượng sầu riêng Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc. Đây là thị trường "chi phối", nhưng cũng khó tính bậc nhất. Không như các nông sản khác, mọi vùng trồng, cơ sở đóng gói phải được GACC (Tổng cục Hải quan Trung Quốc) kiểm tra thực địa hoặc trực tuyến trước khi cấp mã số.
Thêm vào đó, trong giai đoạn cao điểm kiểm soát, nhiều lô hàng bị đình trệ do không đạt yêu cầu về: an toàn thực phẩm, kiểm dịch thực vật, truy xuất nguồn gốc, dư lượng hóa chất nông nghiệp.
Chủ động ứng phó
Để chủ động ứng phó với những khó khăn trên, nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và bảo đảm sản xuất, xuất khẩu sầu riêng ổn định, bền vững, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường tập trung chỉ đạo sản xuất sầu riêng theo Đề án phát triển cây ăn quả chủ lực đến năm 2025 và 2030, bảo đảm cung cầu, đáp ứng tiêu chuẩn của thị trường tiêu dùng nội địa và xuất khẩu. Tích cực thực hiện đàm phán mở cửa các thị trường khác cho sản phẩm sầu riêng của Việt Nam.
Đồng thời, rà soát, hoàn thiện quy định về mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói theo hướng minh bạch, khả thi, phù hợp thực tiễn và thông lệ quốc tế; hướng dẫn quy trình sản xuất an toàn, bền vững (hoàn thành trong quý 3/2025).
“Bộ Nông nghiệp và Môi trường tăng cường nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, ứng dụng chuyển đổi số trong sản xuất, chế biến, bảo quản và truy xuất nguồn gốc; chú trọng nâng cao chất lượng, giá trị và khả năng cạnh tranh. Phối hợp với Hải quan Trung Quốc (GACC) về công nhận mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói và phòng thử nghiệm; thống nhất quy trình thông quan thuận lợi”, Công điện nêu rõ.
Bên cạnh đó, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường chỉ đạo lực lượng kiểm dịch thực vật tại cửa khẩu bảo đảm nhân lực, thiết bị trong cao điểm thu hoạch; nâng cao năng lực các phòng thử nghiệm phục vụ xuất khẩu. Tái cơ cấu ngành hàng sầu riêng theo hướng nâng chất lượng, hiệu quả, phát triển bền vững; mở rộng diện tích vùng trồng hiệu quả, tăng sản phẩm chế biến sâu, giảm phụ thuộc xuất khẩu quả tươi.
Triển khai chương trình giám sát chặt chẽ việc cấp và quản lý mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, kiểm dịch từ gốc. Phối hợp với địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội xây dựng chuỗi liên kết bền vững, đa dạng hóa sản phẩm, thị trường, xây dựng thương hiệu và hệ thống truy xuất nguồn gốc chặt chẽ
