Mây phủ đỉnh Pha Dùa, chuyện cũ vẫn ngân vang
Buổi sớm trên đường vào bản Chung Sơn, xã Sơn Thủy (huyện Quan Sơn, Thanh Hóa cũ), con đường uốn lượn như sợi chỉ bạc vắt qua triền núi. Mây lững lờ trôi, phủ kín đỉnh Pha Dùa – ngọn núi mà người dân nơi đây vẫn gọi bằng cái tên thân thương: “chứng nhân của tình yêu”. Dưới chân núi, dòng suối Xia trong veo chảy quanh năm, róc rách như tiếng hát người xưa vọng lại giữa đại ngàn.
Dẫn đường cho chúng tôi là ông Phạm Bá Thắng (70 tuổi), người bản Chung Sơn. Dáng ông gầy, lưng đã còng, nhưng giọng kể sang sảng và ánh mắt thì sáng lên mỗi khi nhắc đến Pha Dùa: “Hồi nhỏ, tôi theo cha vào rừng hái măng. Mỗi lần đi ngang Pha Dùa, cha tôi lại kể chuyện đôi trẻ hóa vào núi. Giờ người trẻ ít nghe, nhưng người già chúng tôi vẫn tin, họ vẫn ở đâu đó, trong mây trắng kia thôi.”
Câu chuyện ông kể là chuyện tình buồn của nàng Lá Nọi, con gái út của Tạo Mường Mìn, và chàng trai nghèo Tư Mã Hải Đào ở vùng Chu Sàn – Mường Xia. Tư Mã Hải Đào có tài thổi khèn, hát khặp, săn bắn giỏi – cái tên của chàng được người dân truyền tụng qua nhiều đời.
Họ gặp nhau trong một đêm hội khèn, khi trăng vừa nhô lên khỏi dãy Pù Luông xa xa. Lá Nọi – xinh đẹp, dịu dàng, bị cuốn hút bởi tiếng khèn tha thiết của chàng trai Mường Xia. Hai người hẹn nhau bên suối, dưới chân Pha Dùa, nơi mây và nước giao hòa. Tình yêu của họ nảy nở giữa rừng sâu, giản dị mà nồng nàn như tiếng khèn gọi bạn tình trong lễ hội xuân.
Nhưng đời nào để yên cho những mối tình chênh lệch. Tạo Mường Mìn không chấp nhận chàng trai nghèo. Lệnh cấm nghiệt ngã được ban ra: Lá Nọi bị giam trong nhà, còn Tư Mã Hải Đào bị đuổi khỏi Mường Xia. Thế mà đêm đêm, nàng vẫn trốn ra bìa rừng, lặng nghe tiếng khèn vọng về từ núi Pha Dùa.
Một ngày, khi cha nàng chuẩn bị lễ cưới cho người khác, Lá Nọi bỏ trốn, chạy lên núi tìm người yêu. Họ gặp nhau lần cuối trong Động Bo Cúng – nơi người dân tin có thần núi ngự trị. Trước vách đá lạnh, hai người quỳ xuống, cắt máu ăn thề: “Nếu không được sống cùng nhau, nguyện hóa thân vào núi, vào mây – để đời đời không rời nhau nữa.”
Từ đó, chẳng ai còn thấy họ nữa. Nhưng người ta kể, sau đêm ấy, trên đỉnh Pha Dùa luôn có hai dải mây trắng quấn quýt bên nhau, và suối Xia thì ngân dài, như khúc khèn buồn của chàng trai mãi tìm người yêu trong mây trắng xứ Thanh.
Động Bo Cúng – hơi thở linh thiêng của miền sơn cước
Động Bo Cúng nằm ở lưng chừng núi Pha Dùa. Cửa động nhỏ, ẩn mình sau rừng cây, bên trong mát lạnh và vang vọng tiếng nước rơi từ những khe đá. Từ bao đời, người dân tin đây là chốn linh thiêng – nơi đôi trai gái năm xưa đã hóa vào đá để giữ trọn lời thề bên nhau.
Trong lòng động, hai tảng đá nằm song song, phủ lớp rêu xanh mịn như lụa. Dùng bàn tay chai sần sờ lên phiến đá, ông Vi Văn Thắng – người trông coi khu di tích – khẽ nói: “Người xưa gọi đó là đá vợ chồng. Ai yêu nhau mà lên đây cầu khấn thành tâm, thì tình ấy sẽ bền lâu như núi, như mây.”
Những câu chuyện như thế, dù không ai chứng thực, vẫn được kể lại bằng tất cả sự tin tưởng và trìu mến. Ở vùng rừng núi này, niềm tin vào thần linh và những linh hồn hóa thân vào tự nhiên không chỉ là tín ngưỡng – đó còn là cách để người ta giữ lấy những giá trị nhân văn: lòng chung thủy, khát vọng tự do, tình yêu vượt qua định kiến.
Từ cửa động nhìn ra, mây vẫn vờn trên đỉnh Pha Dùa, sương sớm phủ kín bản làng dưới thung lũng. Tiếng khèn đâu đó vọng lại, ngân nga giữa triền núi. Người Quan Sơn vẫn giữ khèn, giữ khặp, giữ lễ hội như cách họ gìn giữ câu chuyện tình xưa. Dẫu thời gian phủ bụi, chuyện của Lá Nọi và Tư Mã Hải Đào vẫn như dòng suối Xia – chảy mãi, róc rách, không ngừng trong ký ức miền Tây xứ Thanh.
Câu chuyện tình trên núi Pha Dùa, nếu chỉ nghe qua, là bi kịch của đôi trai gái trẻ tuổi bị ngăn cấm vì khác giai tầng. Nhưng với người vùng cao, đó là biểu tượng của khát vọng tự do yêu thương, dám vượt lên số phận để sống trọn cùng cảm xúc của mình.
Những năm gần đây, chính quyền địa phương đã khai thác Pha Dùa như một điểm đến du lịch văn hóa – tâm linh. Nhiều đoàn khách, nhà nghiên cứu tìm về, không chỉ để thưởng ngoạn cảnh quan mà còn để nghe người dân kể lại huyền thoại. Pha Dùa giờ không chỉ là ngọn núi, mà là ký ức và tâm hồn của cả vùng Sơn Thủy.
Ông Thắng chợt cười hiền: “Hồi trẻ, tôi cũng yêu một cô gái bản bên, nhà giàu hơn nhiều. Bị ngăn, tôi nhớ đến Mường Xia, nghĩ nếu mình là cậu ấy chắc cũng dám chết vì yêu. Giờ nghĩ lại, thấy tình yêu là thứ làm con người mạnh mẽ nhất.”
Nghe ông nói, tôi chợt hiểu, câu chuyện Pha Dùa không chỉ thuộc về quá khứ. Nó vẫn đang được viết tiếp – trong những đôi trai gái vùng núi dám nắm tay nhau giữa bao khó khăn, trong ánh mắt những người già vẫn kể chuyện xưa cho con cháu, và trong mỗi làn mây trắng còn quấn quýt trên đỉnh núi mùa xuân.
Trên đường trở xuống, nắng đầu chiều xuyên qua rừng, xua dần làn mây còn vương đỉnh núi. Pha Dùa vẫn đứng đó, lặng lẽ như đôi tình nhân trong huyền thoại. Dưới chân núi, tiếng suối Xia róc rách, như lời khèn cũ vẫn gọi về một tình yêu không ngủ quên./.
