Tại TP.HCM – trung tâm kinh tế sôi động và có mức tiêu thụ năng lượng lớn nhất nước – xu hướng ứng dụng công nghệ blockchain vào việc xác thực tín chỉ carbon đang mở ra hướng đi mới, giúp nâng cao tính minh bạch, hiệu quả và niềm tin trên thị trường tài chính – môi trường.
Blockchain – nền tảng xác thực đáng tin cậy cho tín chỉ carbon
Tín chỉ carbon (carbon credit hoặc carbon offset) là đơn vị đo lường lượng khí nhà kính giảm phát thải được chứng nhận, cho phép doanh nghiệp bù đắp phần phát thải của mình thông qua việc đầu tư vào các hoạt động xanh như trồng rừng, năng lượng tái tạo hay công nghệ sạch. Mỗi tín chỉ tương đương với 1 tấn CO₂ được cắt giảm hoặc hấp thụ.
Tuy nhiên, thực tế tại Việt Nam, hệ thống chứng nhận và giao dịch tín chỉ carbon còn mới mẻ, thiếu minh bạch và chưa đồng bộ. Báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường (2024) chỉ ra rằng, cả nước mới có hơn 300 dự án có khả năng tạo tín chỉ carbon tự nguyện (VCU), phần lớn tập trung ở khu vực nông nghiệp và năng lượng tái tạo. Trong đó, TP.HCM hiện mới chỉ có vài mô hình thử nghiệm về đo đếm phát thải và chứng nhận tự nguyện, chưa có cơ chế chính thức để kết nối với các thị trường tín chỉ quốc tế như Gold Standard, Verra hay thị trường EU-ETS.
Một trở ngại lớn là chi phí và thời gian để xác thực, kiểm toán tín chỉ carbon rất cao, thường kéo dài 1–2 năm, đòi hỏi sự tham gia của các tổ chức trung gian quốc tế. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs), e ngại khi tiếp cận cơ chế carbon xanh. Bài toán đặt ra là: Làm sao để chứng chỉ carbon được chứng minh minh bạch, có thể truy xuất nguồn gốc, giao dịch hiệu quả và được công nhận trên phạm vi toàn cầu? Blockchain đang nổi lên như một lời giải khả thi.
Blockchain, hay công nghệ chuỗi khối, là một hệ thống lưu trữ dữ liệu phi tập trung, nơi mọi thông tin được ghi nhận minh bạch, không thể sửa đổi, và có thể truy vết rõ ràng theo thời gian thực. Ứng dụng công nghệ này vào chứng nhận carbon, các tín chỉ sẽ được “token hóa” – chuyển thành dạng tài sản số duy nhất (NFT hoặc token tiêu chuẩn ERC-20) – có thể theo dõi toàn bộ hành trình từ phát sinh, xác nhận, đến chuyển nhượng.
Mỗi tín chỉ carbon được lưu trên blockchain sẽ gắn với dữ liệu cụ thể: loại hình dự án, vị trí địa lý, đơn vị kiểm định, thời điểm phát hành, lượng CO₂ giảm thải, cùng với các tài liệu kỹ thuật liên quan. Điều này giúp loại bỏ nguy cơ tín chỉ bị “tính trùng” hoặc gian lận – một vấn đề đang gây tranh cãi trong các thị trường carbon tự nguyện hiện nay.
Theo một nghiên cứu của Viện Phát triển xanh toàn cầu (GGGI) năm 2022, việc ứng dụng blockchain giúp giảm tới 30% chi phí giao dịch và thời gian xác thực tín chỉ carbon, đồng thời tăng cường niềm tin từ phía các nhà đầu tư. Nhiều quốc gia như Singapore, Thụy Sĩ, Hàn Quốc đang thí điểm xây dựng “sàn giao dịch tín chỉ carbon kỹ thuật số” ứng dụng blockchain, như Climate Impact X (CIX) hay AirCarbon Exchange (ACX).
Tại Việt Nam, TP.HCM là một trong những địa phương đi đầu trong ứng dụng công nghệ số và chuyển đổi xanh. Thành phố hiện có khoảng 8.000 doanh nghiệp trong các lĩnh vực công nghiệp – xây dựng – logistics, với lượng phát thải khí nhà kính ước tính chiếm hơn 20% tổng phát thải toàn quốc. Trong Chiến lược tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn 2050, TP.HCM đặt mục tiêu giảm phát thải CO₂ từ 30–40% vào năm 2030 so với mức phát thải thông thường.
Để đạt được mục tiêu này, việc minh bạch hóa phát thải và thúc đẩy thị trường tín chỉ carbon là yếu tố không thể thiếu. Gần đây, một số doanh nghiệp tại TP.HCM đã bắt đầu thử nghiệm blockchain trong chứng nhận tín chỉ carbon từ các dự án nông nghiệp carbon thấp (tại Củ Chi), mô hình tiết kiệm năng lượng trong các tòa nhà thương mại, hay lắp đặt điện mặt trời mái nhà tại khu công nghiệp.
Một dự án đáng chú ý là mô hình hợp tác giữa một startup công nghệ môi trường tại quận 7 và Tổ chức quốc tế Verra (Hoa Kỳ), nhằm số hóa toàn bộ quy trình chứng nhận carbon cho dự án cải tiến lò gạch truyền thống, giúp giảm hơn 15.000 tấn CO₂ mỗi năm. Tín chỉ phát hành được lưu trữ trên blockchain công khai, có thể giao dịch qua các sàn quốc tế như Toucan hay KlimaDAO.
Mở rộng cánh cửa tiếp cận tài chính xanh
Tín chỉ carbon không chỉ là công cụ môi trường, mà còn là tài sản tài chính. Khi được chứng nhận minh bạch và công nhận quốc tế, doanh nghiệp có thể dùng tín chỉ này để vay vốn, tham gia thị trường carbon quốc tế, hoặc nhận ưu đãi từ các quỹ khí hậu toàn cầu.
Theo Ngân hàng Thế giới (WB), thị trường tín chỉ carbon tự nguyện toàn cầu đã đạt giá trị trên 2 tỷ USD năm 2024 và có thể tăng lên 50 tỷ USD vào năm 2030. Trong đó, các tín chỉ có xác thực công nghệ cao, minh bạch và truy xuất nguồn gốc luôn được định giá cao hơn. Việc ứng dụng blockchain sẽ giúp doanh nghiệp TP.HCM “ghi điểm” với các định chế tài chính như Quỹ khí hậu xanh (GCF), JICA, ADB – những đơn vị đang ưu tiên tài trợ cho các dự án chuyển đổi số xanh.
Mặc dù tiềm năng rất lớn, song việc triển khai blockchain trong chứng nhận carbon tại TP.HCM còn đối mặt với nhiều thách thức: thiếu hành lang pháp lý rõ ràng, dữ liệu môi trường chưa đầy đủ, nhân lực công nghệ còn thiếu và chưa có cơ chế kết nối với thị trường tín chỉ quốc tế.
Do đó, TP.HCM cần thiết lập các nền tảng thí điểm – sandbox – cho phép thử nghiệm blockchain trong quản lý tín chỉ carbon ở các ngành trọng điểm như xây dựng, năng lượng và vận tải. Song song đó, cần hợp tác với các tổ chức quốc tế, trường đại học và trung tâm nghiên cứu để đào tạo nhân lực, phát triển hạ tầng số và xây dựng kho dữ liệu carbon mở.
Công nghệ blockchain đang mang lại một cách tiếp cận mới cho quá trình chuyển đổi xanh của doanh nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh yêu cầu minh bạch, chuẩn ESG và trách nhiệm môi trường ngày càng trở thành tiêu chuẩn bắt buộc. Với vị thế là đầu tàu kinh tế, TP.HCM cần chủ động nắm bắt xu thế này, không chỉ để giải bài toán phát thải mà còn để khơi thông dòng vốn xanh, đưa doanh nghiệp vươn tầm quốc tế.
Minh bạch hóa tín chỉ carbon thông qua blockchain – đó không chỉ là công nghệ, mà là một tầm nhìn phát triển bền vững trong kỷ nguyên số hóa toàn cầu.
