Trong bối cảnh nhu cầu đầu tư xây dựng tăng mạnh, hệ thống thủ tục hành chính kéo dài nhiều năm qua đang trở thành rào cản lớn đối với cả doanh nghiệp lẫn người dân. Chính vì vậy, Dự thảo Luật Xây dựng sửa đổi được kỳ vọng như một bước ngoặt, khi hướng đến việc tinh gọn quy trình, cắt giảm tối đa thủ tục, đồng thời chuyển hẳn từ cơ chế “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”. Những cải cách này không chỉ mở ra cơ hội giảm tải gánh nặng giấy tờ, tiết kiệm thời gian và chi phí, mà còn đặt ra yêu cầu khắt khe hơn về giám sát, minh bạch và trách nhiệm trong thực thi.
Theo bà Trịnh Thị Tú Anh, đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng, việc đơn giản hóa thủ tục hành chính và giảm bớt các tầng nấc kiểm tra là xu hướng tất yếu nhằm tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và người dân. Tuy nhiên, song hành với sự thông thoáng này, công tác giám sát phải được nâng cao, nhất là ở những lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro như an toàn công trình, phòng cháy chữa cháy hay chống tham nhũng.
Bà Tú Anh nhấn mạnh, hậu kiểm chỉ thực sự hiệu quả khi các cơ quan quản lý được trang bị đủ công cụ, nguồn nhân lực chất lượng cao cùng cơ chế xử lý kịp thời, minh bạch. Đặc biệt, giám sát định kỳ, kiểm tra đột xuất và sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền sẽ là “chốt chặn” quan trọng để ngăn ngừa vi phạm.
Ở góc độ phòng ngừa tham nhũng, đại biểu này cho rằng cần đẩy mạnh cơ chế giám sát chéo, công khai toàn bộ quá trình từ cấp phép đến thi công, đồng thời nâng cao trách nhiệm giải trình của cơ quan chức năng. Ứng dụng nền tảng số trong quản lý hồ sơ và giám sát dự án sẽ góp phần giảm thiểu tiêu cực, mở rộng sự tham gia giám sát từ cộng đồng. Để tránh khoảng trống pháp lý, luật cần quy định rõ ràng về trách nhiệm và chế tài, cũng như cơ chế chuyển tiếp trong giai đoạn áp dụng.
Đáng chú ý, bà Tú Anh còn nhấn mạnh định hướng chiến lược của dự thảo gắn với chuyển đổi số, phát triển bền vững và kinh tế tuần hoàn. Theo bà, muốn các quy định này đi vào thực tế, Nhà nước phải xây dựng hạ tầng công nghệ đủ mạnh, ban hành chính sách khuyến khích doanh nghiệp áp dụng công nghệ mới và ban hành bộ tiêu chuẩn kỹ thuật cụ thể cho vật liệu xanh, đồng thời hỗ trợ nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.
Ở góc nhìn pháp lý, luật sư Phạm Thanh Tuấn, Đoàn Luật sư Hà Nội, đánh giá cao nỗ lực cải cách của dự thảo. Ông cho rằng việc rút gọn thủ tục, cho phép các công trình đủ điều kiện thực hiện thủ tục trực tuyến toàn trình, cùng việc chuẩn hóa hồ sơ, sẽ góp phần giảm đáng kể tình trạng “xin - cho” vốn dễ phát sinh tiêu cực. Điểm mới quan trọng là nâng cao trách nhiệm của đơn vị tư vấn thiết kế trong đảm bảo an toàn công trình, trong khi cơ quan cấp phép tập trung vào khâu hậu kiểm. Đây là thay đổi lớn, không chỉ tiết kiệm thời gian mà còn giúp tạo môi trường đầu tư minh bạch, cạnh tranh hơn.
Luật sư Tuấn cũng đặc biệt nhấn mạnh tác động tích cực của việc rút ngắn thời gian cấp phép xuống tối đa bảy ngày, một cải cách mang tính đột phá so với quy định hiện hành. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, quy trình xử lý phải được tinh gọn, áp dụng cơ chế một cửa liên thông và tích hợp dữ liệu quy hoạch, đất đai ngay từ đầu. Song song, cần phân loại công trình để xử lý nhanh với dự án ít rủi ro, trong khi các công trình phức tạp được áp dụng khung thời gian riêng biệt.
Ông Tuấn cũng khẳng định vai trò không thể thiếu của số hóa trong toàn bộ quy trình từ nộp hồ sơ đến cấp phép. Công nghệ hiện đại sẽ cho phép công khai tiến độ xử lý, tự động kiểm tra bản vẽ và minh bạch tỷ lệ hồ sơ đúng hạn, qua đó người dân và doanh nghiệp có thể trực tiếp giám sát. Để đảm bảo hiệu quả, đội ngũ cán bộ xử lý hồ sơ phải được đào tạo chuyên sâu, chịu trách nhiệm rõ ràng và có thời hạn xử lý cụ thể.
Khi những cải cách này được triển khai đồng bộ, Luật Xây dựng sửa đổi sẽ không chỉ tháo gỡ nút thắt thủ tục, tạo thuận lợi trong khởi công dự án, mà còn góp phần xây dựng một môi trường đầu tư minh bạch, hiện đại và bền vững. Đây chính là nền tảng quan trọng để Việt Nam nâng cao chỉ số cạnh tranh, củng cố hình ảnh quốc gia trong mắt nhà đầu tư quốc tế.
