Giữ hồn làng nghề truyền thống
Buổi sáng, sương còn giăng mờ trên những con đường nhỏ dẫn vào thôn Phú Tân 1 (xã Ô Loan, tỉnh Đắk Lắk). Tiếng khung cửi lách cách vang lên đều nhịp giữa không gian yên tĩnh, như nhịp tim của làng quê đã quen sống cùng nghề. Dọc con đường làng, không khó để bắt gặp những bó cói được nhuộm đỏ, xanh, vàng… phơi trải dài, rực rỡ dưới nắng sớm. Hương cói khô ngai ngái quyện cùng mùi nắng gió tạo nên thứ “hương nghề” riêng, không thể lẫn đi đâu được.
Ở nơi ấy, người dân vẫn cần mẫn bên khung dệt, đôi bàn tay thoăn thoắt đưa thoi, dệt nên những tấm chiếu bền chắc – sản phẩm đã theo chân thương lái đi khắp miền. Với họ, dệt chiếu không chỉ là kế sinh nhai, mà còn là cách giữ sợi dây nối liền quá khứ với hiện tại.
Người dân địa phương cho biết, trước đây, đồng Phú Tân thường bị nước mặn xâm thực, cây lúa khó sống. Trong khó khăn, bà con tìm thấy “lối thoát” từ cây cói – loài cây chịu mặn, dẻo dai, bền bỉ như chính con người nơi đây. Từ đó, nghề dệt chiếu bén rễ, nuôi sống bao thế hệ, và dần trở thành niềm tự hào của người dân Ô Loan.
Một trong những người giữ nghề lâu nhất là cụ Bùi Thị Gió, năm nay đã 85 tuổi. Cụ vẫn đều đặn ngồi bên khung cửi mỗi ngày, mắt đã mờ nhưng đôi tay vẫn dẻo dai, nhịp đưa thoi chuẩn xác. “Tôi học nghề từ khi mới 10 tuổi, theo cha ra đồng cắt cói, rồi tập chẻ, tập dệt. Làm mãi rồi thành quen, giờ mà nghỉ tay lại thấy nhớ”, cụ cười hiền kể.
Theo cụ Gió, trước kia cả làng đều trồng cói. Sau mỗi vụ, một phần cói được người dân để dành dệt chiếu, phần còn lại bán cho nhà máy. Nhưng nghề ngày càng vất vả, thu nhập chẳng bao nhiêu nên không ít người đành rời bỏ khung cửi. Riêng với cụ, được tiếp tục dệt chiếu mỗi ngày là niềm vui tuổi già, là cách giữ lại nếp sống cha ông để lại. Giờ đây, cụ còn tham gia hợp tác xã du lịch, vừa dệt chiếu, vừa trình diễn cho khách xem, có thêm thu nhập khoảng 150.000 đồng/ngày.
Tương tự, gia đình bà Phạm Thị Huệ (65 tuổi) cũng có 3 đời làm chiếu. Bà Huệ kể: “Cái nghề này cực lắm. Bà con phải dậy từ 1 giờ sáng ra đồng cắt cói khi còn sương ướt mới mềm, dễ kéo. Về nhà lại chẻ, phơi 3 nắng, rồi phơi sương 3 đêm trước khi nhuộm và dệt. Dệt xong, chiếu còn phải phơi lại mới giao cho khách. Với rất nhiều công đoạn để làm ra một chiếc chiếu nên mỗi ngày, người dân làng nghề phải làm việc hơn 12 tiếng đồng hồ”.
Sợi cói nối nhịp làng nghề và du lịch
Năm 2013, làng chiếu cói Phú Tân được công nhận là làng nghề truyền thống. Hiện, toàn thôn còn hàng trăm hộ gắn bó với nghề, với hơn 23ha trồng cói. Dưới sự hỗ trợ của chính quyền, người dân đã cùng Hợp tác xã sản xuất dịch vụ du lịch chiếu cói An Cư đưa nghề truyền thống hòa cùng du lịch cộng đồng, mở ra hướng đi mới cho làng nghề trăm tuổi.
Anh Nguyễn Anh Quân, Giám đốc Hợp tác xã cho biết, ngoài dệt chiếu để bán, bà con giờ còn đón khách đến trải nghiệm, từ ra đồng thu hoạch cói đến tự tay dệt chiếu. Không dừng lại ở đó, hợp tác xã còn phối hợp người dân làm thêm các sản phẩm thủ công từ cói như túi xách, nón, quạt tay… giúp đa dạng hóa sản phẩm, đáp ứng thị hiếu du khách. Nhờ vậy, đã tạo công ăn việc làm cho nhiều lao động tại địa phương và giúp nhiều gia đình tăng thêm thu nhập.
Bà Lê Thị Mai Thoa, Trưởng thôn Phú Tân 1, làng nghề dệt chiếu cói đã tồn tại hàng trăm năm nay. Hiện, trong thôn có hơn 300 hộ trồng cói. Nghề này giúp tận dụng sức lao động trong nhà, kể cả người già, phụ nữ hay trẻ em đều có thể chủ động sắp xếp tham gia, góp phần tăng thêm thu nhập cho gia đình. Thời gian qua, thính quyền cũng đầu tư kênh mương nội đồng, tạo thuận lợi cho bà con canh tác, thuận lợi cho việc vận chuyển cói khi thu hoạch.
Thời gian qua, người dân địa phương đã phối hợp với Hợp tác xã sản xuất dịch vụ du lịch chiếu cói An Cư triển khai mô hình kết hợp giữa bảo tồn làng nghề truyền thống và phát triển du lịch, góp phần nâng cao đời sống người dân.
