Dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi) đang được lấy ý kiến rộng rãi trước khi trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội vào tháng 10/2025 và dự kiến thông qua tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV. Với bố cục 8 chương, 97 điều, lần sửa đổi này không chỉ nhằm khắc phục sự thiếu đồng bộ với các luật liên quan hay xử lý những quy định đã lạc hậu so với thực tiễn phát triển, mà còn hướng đến xây dựng một khung pháp lý minh bạch, hiện đại, tạo động lực cho đầu tư và phát triển kinh tế.
Một điểm đổi mới đáng chú ý trong Dự thảo là thay đổi cách phân loại dự án đầu tư. Thay vì căn cứ vào nguồn vốn như trước, nay dự án sẽ được phân loại theo hình thức đầu tư: công, đối tác công - tư (PPP) hoặc kinh doanh tư nhân. Cách tiếp cận này được đánh giá sẽ giải quyết những bất cập trong việc xác định nguồn vốn, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý.
Bên cạnh đó, mô hình quản lý dự án cũng được đề xuất rút gọn còn hai hình thức: giao Ban quản lý dự án chuyên nghiệp hoặc để chủ đầu tư trực tiếp tổ chức. Việc tinh giản này giúp giảm tầng nấc trung gian, hạn chế thủ tục hành chính và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho nhà đầu tư.
Tuy nhiên, để luật thực sự toàn diện và tiệm cận thực tế, nhiều chuyên gia nhấn mạnh cần bổ sung, làm rõ các khái niệm quan trọng. TS-KTS Đào Ngọc Nghiêm - Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch kiến trúc đô thị Việt Nam cho rằng, định nghĩa về “công trình xây dựng” trong Dự thảo chưa phản ánh đầy đủ yếu tố sáng tạo nghệ thuật, trong khi khái niệm “sự cố công trình” lại bỏ qua những nguyên nhân khách quan như thiên tai hay biến đổi khí hậu. Ông nhấn mạnh, việc kế thừa có chọn lọc các khái niệm từ những bộ luật hiện hành và cập nhật yếu tố mới là điều cần thiết để tránh khoảng trống pháp lý khi áp dụng.
Theo TS-KTS Đào Ngọc Nghiêm, quan hệ giữa hoạt động xây dựng và quy hoạch đang thay đổi mạnh mẽ. Quy hoạch không chỉ áp dụng theo mô hình từ trên xuống mà còn bao gồm chiều ngang, từ dưới lên, với sự tham gia của quy hoạch phân khu và chi tiết. Vì thế, Luật Xây dựng sửa đổi cần thiết kế phù hợp với mô hình chính quyền đô thị hai cấp, phân định rõ trách nhiệm trong quản lý, giám sát, điều chỉnh quy hoạch. Nếu thiếu quy định cụ thể, rất dễ xảy ra tình trạng chồng chéo, lúng túng trong thẩm quyền ở địa phương.
Cùng quan điểm, nhiều ý kiến đề xuất việc phân cấp, phân quyền mạnh mẽ hơn trong quản lý xây dựng. Tuy nhiên, song song với đó, cơ chế giám sát và trách nhiệm giải trình phải được quy định rõ ràng. Luật cũng cần súc tích, tập trung vào nguyên tắc cơ bản thay vì ôm đồm chi tiết, để đảm bảo dễ thực thi.
Ở một góc nhìn khác, vấn đề giấy phép xây dựng cũng nhận được sự quan tâm. PGS-TS Trần Chủng - Chủ tịch Hiệp hội các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (VARSI) nhấn mạnh tầm quan trọng của hai loại giấy phép cốt lõi trong hoạt động xây dựng quốc tế: “Giấy phép xây dựng” và “Giấy phép sử dụng công trình”. Giấy phép xây dựng nhằm đảm bảo tuân thủ trật tự, pháp luật, còn giấy phép sử dụng công trình lại liên quan trực tiếp đến quyền con người trong việc sử dụng công trình an toàn.
Ông Chủng cũng cho rằng, cấp phép không phải là rào cản mà là yêu cầu tất yếu. Những bất cập thời gian qua chủ yếu xuất phát từ “cách cấp phép”, chưa đảm bảo tính minh bạch, khiến người dân và doanh nghiệp gặp khó trong tuân thủ. Do đó, các nghị định hướng dẫn cần nghiên cứu kỹ lưỡng hơn, xác định rõ loại công trình phải cấp phép, điều kiện và thẩm quyền cấp phép, từ đó đơn giản hóa quy trình nhưng vẫn giữ vững kỷ cương pháp luật.
