Trong phiên thảo luận sáng 14/11 về dự án Luật Xây dựng (sửa đổi), đề xuất mở rộng diện công trình được miễn giấy phép xây dựng đã trở thành tâm điểm, đặc biệt khi nhiều đại biểu cho rằng việc nới quy định không chỉ giúp giảm thủ tục mà còn cắt giảm chi phí lớn cho người dân.
Hiện dự thảo luật mới chỉ miễn giấy phép đối với nhà ở riêng lẻ dưới 7 tầng tại khu vực nông thôn và một số trường hợp sửa chữa, cải tạo không ảnh hưởng kết cấu công trình. Tuy nhiên, theo nhiều ý kiến, phạm vi này chưa thực sự tạo ra bước tiến so với quy định đang áp dụng. Đáng chú ý nhất là quan điểm của ông Đinh Ngọc Minh, Ủy viên kiêm nhiệm Ủy ban Kinh tế - Tài chính, người cho rằng cần mạnh dạn đưa cả nhà ở dưới 7 tầng tại đô thị vào diện miễn phép.
Ông Minh lập luận rằng thay vì quy trình xin cấp phép tốn thời gian và chi phí cho từng hộ dân, có thể chuyển trách nhiệm sang các đơn vị tư vấn thiết kế. Những đơn vị này sẽ đảm bảo tuân thủ quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật do Bộ Xây dựng ban hành, đồng thời chịu trách nhiệm pháp lý trong trường hợp xảy ra sai phạm. Cách làm này, theo ông, vừa giảm áp lực cho cơ quan quản lý, vừa tạo thuận lợi cho người dân trong bối cảnh đô thị hóa ngày càng mạnh.
Đồng quan điểm về sự cần thiết phải cắt giảm thủ tục, Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Tạ Văn Hạ cho rằng giấy phép xây dựng hiện vẫn là khâu “nghẽn” lớn nhất trong cải cách hành chính liên quan đến trật tự xây dựng. Ông đề nghị sửa luật theo hướng quyết liệt tinh gọn thủ tục, đồng thời siết trách nhiệm chính quyền cơ sở để tránh tình trạng buông lỏng quản lý.
Thực tế cho thấy, thời gian cấp giấy phép hiện hành dao động 15-30 ngày tùy loại công trình. Dù quy trình đã được rút gọn so với trước, nhiều đại biểu vẫn cho rằng việc xin - cấp phép đang tạo ra gánh nặng không cần thiết trong quản lý đô thị.
Tuy vậy, sự thay đổi theo hướng “hậu kiểm” thay vì “tiền kiểm” cũng khiến không ít đại biểu bày tỏ lo ngại. Phó trưởng đoàn đại biểu Quốc hội Hải Phòng, bà Nguyễn Thị Việt Nga, cảnh báo rằng năng lực của cán bộ cấp xã hiện chưa đáp ứng yêu cầu giám sát công trình xây dựng một cách chặt chẽ. Phần lớn nhân sự kiêm nhiệm, thiếu chuyên môn sâu về xây dựng, khiến nguy cơ xảy ra sai phạm mà không được phát hiện từ sớm là hoàn toàn có thể.
Bà dẫn chứng tình trạng vi phạm diễn ra nhiều năm qua như xây vượt tầng, thay đổi công năng, lấn chiếm vỉa hè, đất công… và nhấn mạnh rằng nhiều công trình chỉ bị xử lý khi đã gần hoàn thiện. Để tránh lặp lại những bất cập này, bà đề xuất tăng trách nhiệm UBND cấp xã, đồng thời tạo cơ chế hậu kiểm đủ mạnh để phát hiện và xử lý vi phạm ngay từ giai đoạn đầu thi công.
Góc nhìn từ thực tiễn địa phương tiếp tục được ông Phạm Văn Hòa (Hội Luật gia Đồng Tháp) bổ sung. Ông cho rằng việc chuyển sang hậu kiểm là phù hợp với xu hướng quản lý hiện đại, song cơ quan địa phương vẫn không thể buông lỏng trách nhiệm trong suốt quá trình xây dựng. Ông nhắc lại vụ xây nhầm nhà trên đất người khác tại Hải Phòng như một ví dụ điển hình cho việc thiếu kiểm tra thực địa, và cho rằng việc giám sát từng phần trong quá trình thi công sẽ hạn chế đáng kể rủi ro cho cả người dân lẫn Nhà nước.
Trả lời các ý kiến tại phiên thảo luận, Bộ trưởng Xây dựng Trần Hồng Minh cho biết định hướng sửa luật sẽ theo hướng tối giản thủ tục, có thể tiến tới bỏ bước xin giấy phép đối với một số loại công trình. Tuy nhiên, người dân hoặc doanh nghiệp vẫn phải tuân thủ đầy đủ yêu cầu về an toàn kết cấu, kiến trúc, phòng cháy chữa cháy, điện, nước thông qua bản thiết kế, tư vấn kỹ thuật và cam kết thực hiện với chính quyền địa phương.
