Mệnh lệnh cấp bách phải chuyển đổi
TP. Hồ Chí Minh – trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước – đang đứng trước một bước ngoặt quan trọng trong phát triển công nghiệp. Việc chuyển đổi sang mô hình công nghiệp công nghệ cao, hiện đại và thân thiện với môi trường không còn là xu hướng mà đã trở thành nhu cầu cấp thiết.
Bà Nguyễn Vân Trang, Trưởng nhóm Đông Nam Á thuộc Trung tâm Climateworks (ĐH Monash, Úc), cho biết: “Chuyển đổi mô hình phát triển sẽ giúp TP. Hồ Chí Minh không bị tụt lại phía sau mà còn giữ vai trò dẫn đầu. Nhiều nhà đầu tư đang có xu hướng đưa vốn về TP. Hồ Chí Minh. Tôi tin rằng đến năm 2050, lực lượng lao động trong ngành kinh tế xanh sẽ tập trung nhiều tại Việt Nam, đặc biệt là TP. Hồ Chí Minh.”
TP. Hồ Chí Minh đang thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc xây dựng các khu công nghiệp sinh thái, với kỳ vọng sẽ nâng cao vị thế thành phố và thu hút nguồn vốn đầu tư bền vững. Điều này càng trở nên quan trọng khi nhiều nhà đầu tư quốc tế hiện nay ưu tiên lựa chọn những nơi đáp ứng tốt các tiêu chí về môi trường, xã hội và quản trị (ESG).
Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi sang mô hình xanh vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Ông Giang Ngọc Phương, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP KCN Hiệp Phước, cho biết do thiếu định hướng phát triển khu công nghiệp sinh thái ngay từ đầu nên việc thay đổi mô hình cũ đang gặp không ít trở ngại. Ngay tại KCN Hiệp Phước, dù đã có nhiều cố gắng, vẫn còn nhiều vướng mắc cần giải quyết để các doanh nghiệp có thể hợp tác, chia sẻ tài nguyên và hoạt động hiệu quả hơn.
Nhiều chuyên gia nhấn mạnh yêu cầu cấp bách phải rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống pháp lý liên quan đến khu công nghiệp sinh thái, lấp đầy các khoảng trống về tiêu chuẩn kỹ thuật.
Một ví dụ rõ nét cho khó khăn trong chuyển đổi sang mô hình khu công nghiệp sinh thái là việc trao đổi chất thải sản xuất. Theo quy định hiện hành, chất thải phải được xử lý bởi một đơn vị chuyên trách trước khi chuyển đến doanh nghiệp có nhu cầu tái sử dụng. Ông Giang Ngọc Phương, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP KCN Hiệp Phước, cho rằng điều này làm mất nhiều thời gian, giảm hiệu quả mô hình cộng sinh công nghiệp.
Tại KCN Deep C, lãnh đạo đơn vị cũng thừa nhận mô hình sinh thái rất tiềm năng trong việc thu hút đầu tư, nhưng trên thực tế lại vướng nhiều khó khăn. Một ví dụ là việc xin giấy phép lắp đặt cột điện gió kéo dài tới ba năm chỉ vì chưa có quy chuẩn kỹ thuật rõ ràng trong khu công nghiệp.
Chuyên gia chuỗi cung ứng và logistics TS. Scott McDonald (ĐH RMIT Việt Nam) cho biết, TP. Hồ Chí Minh đang phải đối mặt với thách thức lớn là làm sao vừa phát triển kinh tế, vừa bảo vệ môi trường. Quá trình chuyển đổi sang công nghiệp sinh thái đòi hỏi nguồn vốn lớn để đầu tư vào năng lượng tái tạo, hệ thống tái chế nước và xử lý chất thải.
Bên cạnh đó, việc kêu gọi doanh nghiệp tham gia cũng không dễ dàng. Dù đã có khung pháp lý, nhưng nhiều nhà đầu tư vẫn muốn thấy thêm các chính sách ưu đãi cụ thể để yên tâm chuyển đổi, TS McDonald chia sẻ.
TP. Hồ Chí Minh tìm mô hình khu công nghiệp sinh thái phù hợp
Trước áp lực chuyển đổi mô hình khu công nghiệp (KCN) sang hướng sinh thái, TP. Hồ Chí Minh được cho là cần tìm ra một lối đi phù hợp với đặc thù địa phương thay vì sao chép máy móc mô hình từ nước ngoài.
TS. Scott McDonald, chuyên gia từ ĐH RMIT Việt Nam, cho rằng, mô hình KCN Kalundborg nổi tiếng của Đan Mạch tuy hiệu quả nhưng khó áp dụng nguyên bản vào Việt Nam. Theo ông, TP. Hồ Chí Minh nên linh hoạt điều chỉnh dựa trên điều kiện thực tế. Một hướng đi tiềm năng là mô hình phục hồi tài nguyên, tương tự như KCN Nam Cầu Kiền (Hải Phòng). Mô hình này áp dụng kinh tế tuần hoàn, biến rác thải thành nguyên liệu sản xuất. Đây là cách làm vừa giải quyết vấn đề môi trường, vừa tạo ra giá trị kinh tế – rất phù hợp với đặc điểm đô thị đông dân như TP. Hồ Chí Minh.
Trong khi đó, mô hình tiết kiệm nước từ KCN Amata (Đồng Nai) cũng là gợi ý đáng chú ý. Việc giảm tiêu thụ và tái sử dụng nước giúp giảm áp lực lên hệ thống cấp thoát nước và bảo vệ nguồn tài nguyên nước trong bối cảnh thành phố đang đối mặt với tình trạng ngập úng thường xuyên.
Ngoài ra, mô hình cộng sinh đô thị công nghiệp đang được thử nghiệm tại KCN Hiệp Phước cũng cho thấy hiệu quả bước đầu. Theo đó, các khu công nghiệp và khu dân cư có thể chia sẻ tài nguyên như nhiệt thải, rác thải hữu cơ để phục vụ sản xuất hoặc sinh hoạt, tạo nên một hệ sinh thái liên kết. Đáng chú ý, TP. Hồ Chí Minh hiện có nhiều KCN cũ với hạ tầng sẵn có, quỹ đất hạn chế. Vì vậy, cách tiếp cận theo kiểu chuyển đổi từng giai đoạn, như tại KCN Hòa Khánh (Đà Nẵng), sẽ phù hợp hơn. Cách làm này không đòi hỏi thay đổi quá đột ngột mà cải tiến dần dần, vừa tiết kiệm chi phí, vừa khả thi về mặt quản lý.
TS. McDonald khẳng định: “Khu công nghiệp sinh thái là nền tảng để xây dựng thành phố thông minh và phát triển bền vững. Đây cũng là yếu tố quan trọng để thu hút các tập đoàn công nghệ lớn, khi yêu cầu về môi trường trong chuỗi cung ứng ngày càng khắt khe”.
Từ chính sách đến hành động cụ thể
Để hiện thực hóa mục tiêu phát triển các khu công nghiệp (KCN) sinh thái, TP. Hồ Chí Minh cần một chiến lược tổng thể và chính sách đồng bộ. Việc hoàn thiện khung pháp lý, bổ sung tiêu chuẩn kỹ thuật và xây dựng cơ chế ưu đãi tài chính như giảm thuế, phí sử dụng đất hay giá năng lượng là những bước đi cần thiết để tạo động lực cho doanh nghiệp tham gia.
GS-TS. Keun Lee, chuyên gia Hàn Quốc, cho rằng TP. Hồ Chí Minh cần chú trọng đào tạo đội ngũ cán bộ kỹ thuật để nâng cao năng lực thực thi. Đồng thời, cần tận dụng lợi thế địa phương, phát triển công nghiệp chế biến và xây dựng doanh nghiệp nội địa vững mạnh, giảm phụ thuộc vào vốn ngoại.
TS. Scott McDonald từ ĐH RMIT đề xuất Thành phố nên bắt đầu bằng các dự án thí điểm tại những KCN có điều kiện thuận lợi. Qua đó, có thể đánh giá hiệu quả và xây dựng lộ trình nhân rộng. Bên cạnh đó, việc nâng cấp hạ tầng như hệ thống xử lý nước, chất thải và phát triển năng lượng tái tạo là yếu tố nền tảng để đảm bảo hiệu quả lâu dài.
Ông cũng nhấn mạnh TP. Hồ Chí Minh cần truyền thông mạnh mẽ về lợi ích của KCN sinh thái, qua đó thu hút sự ủng hộ và tham gia từ các doanh nghiệp và người dân.
Dù con đường còn nhiều thử thách, với sự quyết tâm và hỗ trợ từ chuyên gia, TP. Hồ Chí Minh hoàn toàn có thể biến các KCN thành động lực tăng trưởng xanh, góp phần xây dựng đô thị thông minh và bền vững.
