Chùa Da (phường Hưng Lộc, TP Vinh, tỉnh Nghệ An) có diện tích 10.000m2, được xây dựng vào thời vua Thành Thái (1889 - 1907). Theo các vị cao niên, do chùa ở cạnh cây da cổ thụ, bên một giếng cổ nên người dân trong vùng gọi nôm là chùa Da (tên gọi khác là chùa Âu Lạc).
Trải qua bao thăng trầm biến cố của lịch sử, chùa Da bị xuống cấp và hư hỏng, có lúc chỉ còn lại là dấu tích. Năm 1964, chùa bị tháo dỡ, các tượng Phật, đồ tế khí đều bị thất lạc, chứng tích còn lại là giếng nước và nền móng của ngôi chùa cổ... Sau này nhằm đáp ứng nhu cầu, lưu giữ giá trị văn hóa, lịch sử, tín ngưỡng, chùa dần được phục dựng.
Năm 2017, UBND tỉnh Nghệ An ban hành Quyết định số 4927/QĐ-UBND ngày 19/10/2017 cho phép khôi phục và tôn tạo. Dưới sự dẫn dắt, tu học của Đại đức trụ trì Thích Đồng Tuệ, chùa đi vào hoạt động ổn định, là nơi để nhiều du khách thập phương và bà con trong vùng đến vãn cảnh, chiêm bái.
Đặc biệt đây là ngôi chùa duy nhất tại Việt Nam thờ tự 511 liệt sĩ là nhà báo, phóng viên của các cơ quan truyền thông, báo chí trên cả nước đã hy sinh trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ như: Thông tấn xã Việt Nam có 287 nhà báo; Điện ảnh Quân đội có 78 nhà báo; Đài tiếng nói Việt Nam có 70 nhà báo…và 23 cơ quan báo chí địa phương các tỉnh... đã hi sinh khi tác nghiệp tại các chiến trường.
Không những thế, đây còn là nơi trưng bày nhiều kỷ vật thiêng liêng của các phóng viên, nhà báo như bút, máy ảnh, mũ…
Người ròng rã suốt 15 năm đi tìm tên tuổi của 511 nhà báo liệt sĩ sau đó đưa về thờ tự tại chùa Da là nhà báo Trần Văn Hiền (77 tuổi)- nguyên Phó Tổng biên tập Báo Nghệ An. Xuất thân là một chiến sĩ rồi bén duyên sang làm báo và từng là phóng viên chiến trường mặt trận Quảng Trị, nhà báo Văn Hiền thấu hiểu sự khốc liệt trên chiến trường, sự gian khổ, hiểm nguy của nhà báo tác nghiệp nơi lằn ranh sinh tử. Cảm nhận hết nỗi đau, mất mát mà chiến tranh mang lại.
Suốt hơn 15 năm qua, ông đi tìm hiểu và viết về họ với lòng tiếc thương, ngưỡng mộ và cả niềm tự hào. Trong mưa bom bão đạn, nhiều nhà báo đã phải đổi tính mạng của mình để có được những thông tin, hình ảnh, thước phim quý giá. Họ- có những người đã hy sinh khi đang tác nghiệp.
Ông Hiền kể, trong số 511 nhà báo liệt sĩ có nhà báo Vũ Hiến (Báo Hải quân Việt Nam) ngã xuống tại chiến trường. Tháng 1/1979, nhà báo Vũ Hiến tay cầm súng, tay mang máy ảnh bám sát các đơn vị hải quân khi Hải quân Vùng 5 nổ súng tấn công quân Pôn Pốt trên toàn mặt trận Tây Nam.
Lúc nhà báo Vũ Hiến ngồi trên tháp pháo xe tăng của trung đoàn 812, sư đoàn 8 tiến tới ngã ba Va Lung - cửa ngõ vào thủ đô Phnom Penh của Campuchia thì gặp phải sự chống trả quyết liệt của địch. Giữa mịt mù khói lửa, nhà báo Vũ Hiến liên tục bấm máy ảnh rồi anh dũng ngã xuống trong tư thế đang nâng máy ảnh trên tháp pháo xe tăng.
Nhà báo Nông Văn Tư (Báo Điện ảnh Quân đội) cùng đồng nghiệp là nhà báo Hà Tài chọn trận địa pháo phòng không 85 li để quay lại những thước phim đặc biệt nhất. Trận địa pháo bị ném bom, nhà báo Nông Văn Tư ngã xuống khi vẫn ôm hộp phim, vai đeo bình ắc quy dự phòng, toàn thân đầy máu đỏ, mắt hướng về phía ga Vinh.
Theo nhà báo Hiền, trong giai đoạn 1963-1975, có 66 nữ nhà báo đi vào chiến trường và 19 người trong số đó đã hy sinh. Nhà báo Phạm Thị Ngọc Huệ (Báo Trường Sơn) là một trong số liệt sĩ để lại trong ông nhiều ấn tượng nhất. Nhà báo Ngọc Huệ trúng tuyển đại học nhưng gác lại sách vở, viết đơn bằng máu xung phong ra chiến trường rồi hy sinh ở lũng Ka Tốc (tỉnh Khăm Muộn, Lào) do giẫm phải mìn trên đường đi công tác vào cuối năm 1971.
“Khi vào chiến trường tác nghiệp, mọi nhà báo đều xác định tâm thế sẵn sàng hy sinh. Họ đi theo các đơn vị chiến đấu nên khi hy sinh gần như không ai biết, cũng không ai lập danh sách. Phần lớn những nhà báo này hy sinh khi còn rất trẻ, chưa lập gia đình.
Phần lớn họ không có mộ chí, không tìm được hài cốt và hầu hết bị lãng quên. Có những liệt sĩ được cha mẹ thờ cúng nhưng sau khi cha mẹ qua đời thì không còn ai lo nhang khói”, nhà báo Văn Hiền chia sẻ.
Trăn trở với nỗi đau đó, hàng chục năm qua, nhà báo Văn Hiền dành thời gian đi khắp nơi sưu tầm thông tin, mẩu chuyện và phục dựng chân dung các nhà báo hy sinh trên chiến trường.
Năm 2019, khi đã tổng hợp được danh sách 511 nhà báo liệt sĩ và được Bảo tàng Báo chí cách mạng Việt Nam thẩm định, ông Hiền đã xin phép các cơ quan có thẩm quyền và trụ trì chùa Da lập ban thờ các nhà báo liệt sĩ.
Đại đức Thích Đồng Tuệ - Trụ trì chùa Âu Lạc cho biết, khi nghe nhà báo Văn Hiền nêu nguyện vọng, chùa đã sắp xếp ngay một không gian để lập ban thờ. Đây là việc làm thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc, phù hợp với tinh thần tri ân và báo ân của nhà Phật./.
