Với tiềm năng đất đai rộng lớn tại các khu vực ngoại thành như Củ Chi, Hóc Môn, Bình Chánh, Nhà Bè, Cần Giờ, Bình Dương, Bà Rịa -Vũng Tàu (cũ), việc ứng dụng đổi mới sáng tạo xanh vào nông nghiệp không chỉ là lựa chọn chiến lược mà còn là giải pháp thiết thực để nâng cao năng suất, bảo vệ môi trường và đảm bảo nguồn cung thực phẩm an toàn cho thành phố gần 14 triệu dân.
Trong những năm gần đây, TP.HCM đã triển khai quy hoạch nông nghiệp đô thị với tầm nhìn phát triển hệ sinh thái sản xuất nông sản sạch, chất lượng cao gắn liền với công nghệ hiện đại. Một số mô hình như nhà màng, hệ thống tưới tiết kiệm, canh tác hữu cơ, và sản xuất thông minh đã được đưa vào triển khai tại nhiều hợp tác xã, trang trại tại vùng ven. Đặc biệt, tại xã Tân Phú Trung (huyện Củ Chi cũ), HTX Nông nghiệp Công nghệ cao Tiến Nông đã ứng dụng công nghệ tưới nhỏ giọt, quản lý phần mềm theo tiêu chuẩn VietGAP, bước đầu hình thành vùng sản xuất nông nghiệp hiệu quả và bền vững, với quy mô lên đến 7 ha và tạo việc làm ổn định cho gần 40 lao động địa phương.
Những nỗ lực này không chỉ giúp tăng năng suất và giảm chi phí sản xuất mà còn đóng vai trò cải thiện môi trường sống cho cư dân đô thị. Các mô hình như vườn rau trên sân thượng, trồng cây theo phương pháp thủy canh trong nhà lưới, hay các khu vườn đô thị gắn với cộng đồng cư dân tại các khu vực nội đô đang từng bước làm thay đổi thói quen tiêu dùng và nhận thức về sản xuất nông sản sạch trong lòng thành phố.
Không thể tách rời khỏi tiến trình này là việc xây dựng chuỗi cung ứng thực phẩm sạch – từ khâu sản xuất đến tiêu thụ. Thành phố đang nỗ lực thúc đẩy mối liên kết giữa các hợp tác xã, nông hộ, doanh nghiệp phân phối và các đơn vị chế biến nhằm hình thành chuỗi giá trị khép kín. Theo đó, các sản phẩm nông nghiệp không chỉ đảm bảo chất lượng và an toàn vệ sinh thực phẩm mà còn có khả năng truy xuất nguồn gốc, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. TP.HCM đặt mục tiêu đến năm 2030 có khoảng 290 sản phẩm OCOP đạt tiêu chuẩn từ 3 sao trở lên, trong đó ít nhất 50% đạt từ 4–5 sao.
Bên cạnh đó, các trung tâm logistics nông sản hiện đại cũng đang được đầu tư như chợ đầu mối Bình Điền, Thủ Đức, nhằm cải thiện khâu bảo quản, phân phối, và giảm thiểu tổn thất sau thu hoạch. Đổi mới sáng tạo xanh còn được thúc đẩy thông qua các cuộc thi khởi nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao, nhằm khuyến khích các ý tưởng sáng tạo về phần mềm truy xuất nguồn gốc, cảm biến nông nghiệp, hay mô hình canh tác bền vững.
Nhìn chung, hiệu quả mà đổi mới sáng tạo xanh mang lại cho vùng nông nghiệp ven đô TP.HCM là rất rõ nét. Về kinh tế, các mô hình trang trại xanh ứng dụng công nghệ cao đã giúp nâng giá trị sản xuất từ 579 triệu đồng/ha vào năm 2023 lên mức 650–750 triệu đồng/ha trong giai đoạn 2024–2025, và hướng đến 850–1.000 triệu đồng/ha vào năm 2030. Đây là con số đầy hứa hẹn cho một ngành vốn trước đây bị đánh giá là năng suất thấp.
Về mặt xã hội, các hợp tác xã như Tiến Nông đóng vai trò then chốt trong việc tạo việc làm ổn định, nâng cao thu nhập và thay đổi nhận thức sản xuất của nông dân. Hiện đã có hơn 30% số HTX tại thành phố ứng dụng công nghệ cao, và tỷ lệ này dự kiến còn tăng trong những năm tới khi chính sách hỗ trợ đầu tư tiếp tục được mở rộng.
Về môi trường, việc mở rộng mảng xanh từ nông nghiệp không chỉ giúp hấp thụ khí CO₂, làm mát đô thị mà còn tạo cảnh quan sinh thái hài hòa. Đặc biệt, vùng đệm sinh thái như rừng ngập mặn Cần Giờ – với hơn 20.000 ha rừng trồng – đang phát huy vai trò như “lá phổi xanh” điều hòa khí hậu và bảo tồn đa dạng sinh học cho toàn thành phố.
Bên cạnh nhưng kết quả đã đạt được, quá trình chuyển đổi sang mô hình nông nghiệp xanh vẫn còn nhiều thách thức. Trước hết là bài toán về quỹ đất – khi tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, đất dành cho sản xuất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp, đòi hỏi phải có quy hoạch chặt chẽ và chính sách bảo vệ đất nông nghiệp. Thứ hai là vấn đề liên kết trong chuỗi sản xuất – tiêu thụ còn lỏng lẻo, khiến nhiều hộ nông dân và hợp tác xã nhỏ lẻ chưa thể tham gia vào thị trường lớn. Thứ ba là hạn chế về năng lực quản trị, kỹ năng số và vốn đầu tư của người nông dân, nhất là tại các xã vùng sâu. Cuối cùng, yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn VietGAP, HACCP vẫn là rào cản không nhỏ nếu thiếu sự hỗ trợ kỹ thuật và kiểm soát minh bạch.
Tuy nhiên, trong khó khăn luôn ẩn chứa cơ hội. Bài học từ chương trình Đổi mới sáng tạo xanh tại Đồng bằng sông Cửu Long – nơi triển khai đồng bộ 10 giải pháp tiên tiến về lúa gạo, xoài – cho thấy nếu được hỗ trợ đầy đủ, nông dân có thể áp dụng thành công mô hình sản xuất sạch, gia tăng thu nhập, giảm chi phí và bảo vệ môi trường. TP.HCM hoàn toàn có thể nhân rộng mô hình này tại các vùng ven, phù hợp với các loại cây trồng có thế mạnh như rau xanh, hoa kiểng, trái cây tươi phục vụ thị trường nội thành.
Đổi mới sáng tạo xanh tại TP.HCM đang tạo ra tác động sâu rộng cho khu vực nông nghiệp ven đô. Sự kết hợp giữa quy hoạch nông nghiệp đô thị, phát triển trang trại xanh và xây dựng chuỗi thực phẩm sạch đang từng bước biến các vùng nông thôn ngoại thành thành không gian sản xuất hiện đại, hiệu quả và bền vững. Mục tiêu giá trị sản xuất đạt 650–1.000 triệu đồng/ha, tỷ trọng ứng dụng công nghệ cao từ 45 đến 85%, cùng hàng chục hợp tác xã chuyển đổi số là minh chứng rõ nét cho bước tiến vững chắc của thành phố.
Dù vẫn còn tồn tại một số hạn chế, nhưng với quyết tâm chính trị, chính sách hỗ trợ rõ ràng, cùng sự đồng hành của cộng đồng doanh nghiệp và người dân, vùng ven đô TP.HCM hoàn toàn có thể trở thành mô hình “vành đai xanh” kiểu mẫu – vừa đảm bảo an ninh lương thực, vừa góp phần giảm phát thải, cải thiện chất lượng sống và thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn.
Đổi mới sáng tạo xanh không chỉ là xu hướng toàn cầu mà còn là giải pháp thực tiễn, cấp thiết để TP.HCM bảo vệ quỹ đất nông nghiệp, nâng cao hiệu quả sản xuất và kiến tạo một thành phố xanh – sạch – thông minh cho tương lai.
