1. Giới thiệu
Chi Cục Hải quan khu vực V, trực thuộc Cục hải quan - Bộ Tài chính, chịu trách nhiệm quản lý hoạt động hải quan tại các tỉnh Bắc Ninhvà Thái Nguyên. Hiện có hơn 6.000 doanh nghiệp thực hiện thủ tục hải quan tại địa bàn 02 tỉnh, trong đó có những tập đoàn lớn như SamSung, Canon, Amkor, Goertek, Foxconn, Luxshare... Tại đơn vị hiện nay có 39 đại lý hải quan hoạt động trên địa bàn đã hỗ trợ các doanh nghiệp thực hiện thủ tục và tư vấn chuyên môn về các quy định liên quan đến hải quan, thuế, và xuất nhập khẩu. Một số đại lý tiêu biểu gồm Công ty TNHH ALS Bắc Ninh, Công ty TNHH Quản lý chuỗi cung ứng Jusda Việt Nam, Công ty Cổ phần Đầu tư Thương mại và Dịch vụ Ngôi sao xanh, Công ty Cổ phần SBI...Nhìn chung, các đại lý hải quan trên địa bàn nghiêm túc chấp hành quy định pháp luật, duy trì tinh thần hợp tác với cơ quan hải quan và thực hiện đầy đủ chế độ báo cáo định kỳ. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động của họ vẫn chưa được phát huy tối đa, và vai trò của đại lý hải quan chưa thể hiện rõ như mong đợi. Điều này là do: Một số đại lý chưa phát triển đúng hướng, vi phạm quy định hoặc hoạt động không hiệu quả. Trong khi đó, nhiều cá nhân tự phát làm dịch vụ xuất nhập khẩu mà không đăng ký kinh doanh hoặc nộp thuế, gây ảnh hưởng đến tính cạnh tranh của các đại lý chính thức. Chủ hàng chưa nhận thức rõ lợi ích của đại lý hải quan, còn e ngại về chi phí và tính bảo mật khi ủy quyền thực hiện thủ tục hải quan. Đồng thời, các cá nhân làm dịch vụ không chính thức thiếu trách nhiệm và không tuân thủ pháp luật, làm giảm uy tín chung của ngành. Chính vì vậy, bài báo nghiên cứu phạm vi, quy mô hoạt động, đánh giá kết quả và hiệu của của các Đại lý Hải quan trên địa bàn quản lý của Chi Cục Hải quan khu vực V, từ đó đưa ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của Đại lý hải quan trên địa bàn quản lý của Chi Cục Hải quan khu vực V.
2. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng số liệu thứ cấp của Chi Cục Hải quan khu vực V (Cục Hải quan tỉnh Bắc Ninh cũ gồm 3 tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang và Thái Nguyên) và số liệu điều tra 100 doanh nghiệp xuất nhập khẩu thuộc nhiều quy mô và lĩnh vực khác nhau trong tổng số gần 6.000 doanh nghiệp và 10 Đại lý hải quan trong tổng số 39 đại lý năm 2025 trong phân tích hoạt động của đại lý hải quan trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.
3. Kết quả và thảo luận
3.1. Phạm vi hoạt động của đại lý hải quan tại địa bàn quản lý của Chi Cục Hải quan khu vực V
Địa bàn quản lý của Chi Cục Hải quan khu vực V. Nơi đây là một trong những trung tâm công nghiệp hàng đầu miền Bắc Việt Nam, giữ vị trí chiến lược trong vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. Với sự hiện diện của nhiều khu công nghiệp lớn như KCN VSIP, Yên Phong, Quế Võ, Quang Châu, Đình Trám,… cùng hệ sinh thái hỗ trợ đa dạng. Là địa bàn có sự hiện diện của các tập đoàn kinh tế lớn, là điểm đến hàng đầu của dòng vốn FDI, đặc biệt trong các lĩnh vực điện tử, linh kiện, cơ khí chế tạo.
Giai đoạn 2021-2022 do ảnh hưởng đại dịch Covid-19, số lượng doanh nghiệp hoạt động tại địa bàn có chiều hướng chững lại khi số lượng doanh nghiệp dừng hoạt động do ảnh hưởng của đại dịch Covid tăng, bên cạnh đó một số doanh nghiệp cũng bắt đầu được cấp phép hoạt động. Số lượng tờ khai cũng có xu hướng chững lại do ảnh hưởng của đại dịch Covid dẫn đến việc giao thương trao đổi buôn bán quốc tế bị ảnh hưởng lớn. Giai đoạn 2022-2023, là giai đoạn sau ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 hoạt động xuất nhập khẩu được phục hồi, số lượng doanh nghiệp mới tham gia vào hoạt động giao thương có xu hướng tăng mạnh, số lượng tờ khai xuất nhập khẩu cũng có những thay đổi đáng kể cho thấy sự phục hồi mạnh mẽ sau đại dịch Covid, bên cạnh đó là sự chuyển dịch của chuỗi cung ứng hàng hóa trên thế giới, khi một số doanh nghiệp lựa chọn Việt Nam, đặc biệt là các khu công nghiệp lớn như tại địa bàn quản lý của Chi Cục Hải quan khu vực V là lựa chọn để đầu tư, phát triển. Theo số liệu của khu vực V, tính đến năm 2024, trên địa bàn có hơn 6000 doanh nghiệp đang hoạt động xuất nhập khẩu, trong đó trên 60% là doanh nghiệp FDI. Khối lượng tờ khai nhập – xuất khẩu trung bình đạt hơn 1.200.000 tờ khai/năm, với giá trị kim ngạch xuất nhập khẩu đạt hàng chục tỷ USD.
Trong bối cảnh đó, hệ thống đại lý hải quan tại Bắc Ninh giữ vai trò ngày càng quan trọng trong hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện các thủ tục hải quan, giảm thiểu thời gian thông quan và đảm bảo tuân thủ pháp luật. Tuy nhiên, việc đánh giá một cách đầy đủ, hệ thống và có cơ sở khoa học về thực trạng hoạt động của đại lý hải quan vẫn còn tương đối hạn chế.
3.2. Quy mô hoạt động của đại lý Hải quan
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu ngày càng sâu rộng, đặc biệt với việc thực thi các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như EVFTA, CPTPP, RCEP…, vai trò của các đại lý hải quan ngày càng trở nên quan trọng và không thể thiếu trong chuỗi cung ứng dịch vụ logistics quốc tế. Tại tỉnh Bắc Ninh – một trong những địa bàn có hoạt động xuất nhập khẩu năng động nhất cả nước nhờ sự hiện diện của nhiều tập đoàn đa quốc gia và khu công nghiệp quy mô lớn – sự phát triển của hệ thống đại lý hải quan đã và đang phản ánh sự dịch chuyển trong nhận thức và nhu cầu sử dụng dịch vụ hỗ trợ chuyên nghiệp của doanh nghiệp.
Cùng với sự tăng trưởng và phát triển của doanh nghiệp và số lượng tờ khai xuất nhập khẩu giai đoạn 2021-2024. Có thể thấy về số lượng đại lý và kim ngạch xuất nhập khẩu qua đại lý cũng có xu hướng tăng trưởng. Về số lượng đại lý hải quan tăng trưởng mạnh và liên tục qua từng năm, đặc biệt năm 2023 tăng tới 35% so với 2022. Khi nên kinh tế phục hồi sau đại dịch, số lượng Doanh nghiệp XNK gia tăng và số lượng đại lý hải quan cũng có xu hướng gia tăng theo. Tuy nhiên, về kim ngạch XNK qua đại lý hải quan chỉ tăng đều đều qua các năm, đảm bảo mức tăng ổn định nhưng thấp hơn đáng kể so với tốc độ tăng số lượng đại lý. Có thể thấy rằng tốc độ tăng số lượng đại lý vượt xa tăng trưởng kim ngạch, nên có thể thấy việc gia tăng số lượng đại lý là mặt cơ học, chưa phát triển mạnh mẽ về chiều sâu và tiềm năng trong giai đoạn sau. Theo số liệu thống kê từ Cục Hải quan tỉnh Bắc Ninh, tính đến tháng 3 năm 2025, toàn tỉnh có tổng cộng 39 doanh nghiệp đại lý hải quan đang hoạt động hợp pháp và được cấp phép. Đây là mức tăng trưởng ấn tượng, đạt 129% so với con số 17 doanh nghiệp ghi nhận vào năm 2021. Tốc độ gia tăng này phản ánh sự chuyển dịch trong nhận thức của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu tại địa phương, khi ngày càng nhiều doanh nghiệp lựa chọn sử dụng dịch vụ đại lý chuyên nghiệp thay vì tự khai báo hoặc sử dụng các dịch vụ trung gian không chính thức như forwarder không được cấp phép và có quá nhiều rủi ro. Song song với sự gia tăng về số lượng, quy mô hoạt động và năng lực khai thác dịch vụ của các đại lý hải quan cũng có bước phát triển rõ rệt. Theo Báo cáo tổng kết năm 2024, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu thực hiện thông qua hệ thống đại lý hải quan đạt khoảng 7,8 tỷ USD, tăng 34% so với năm 2021.
Tuy nhiên, mặc dù số lượng đại lý hải quan tăng mạnh, tỷ trọng kim ngạch xuất nhập khẩu thực hiện qua đại lý so với tổng kim ngạch toàn tỉnh vẫn còn khiêm tốn. Phần lớn các đại lý trên địa bàn quản lý là các đại lý nhỏ; bên cạnh đó, các doanh nghiệp lớn trên địa bàn, họ có xây dựng tại đơn vị một phòng Xuất nhập khẩu riêng, những lợi ích của các đại lý trên địa bàn đem lại vẫn chưa đủ sức thuyết phục các doanh nghiệp này. Còn về phía các doanh nghiệp vendor khác, đa phần doanh nghiệp vẫn còn duy trì thói quen tự khai báo hải quan hoặc sử dụng dịch vụ không chính thức thông qua các fowarder (người khai thuê hải quan), chưa đánh giá đúng vai trò chuyên nghiệp và lợi ích kinh tế mà đại lý hải quan mang lại.
Về quy mô, phần lớn các Đại lý hải quan trên địa bàn tỉnh là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, với nhân sự từ 5 đến 20 người, trong đó, các đại lý chủ yếu có từ 1 đến 3 nhân viên đại lý hải quan có chứng chỉ do cơ quan hải quan cấp, và đa phần các đại lý hỗ trợ doanh nghiệp trên địa bàn chuyên môn hóa trong các lĩnh vực như điện tử, linh kiện, may mặc và nông sản.
Mặc dù hệ thống đại lý hải quan tại Bắc Ninh đã có sự tăng trưởng đáng kể cả về số lượng và chất lượng, nhưng nhìn chung, tính chuyên nghiệp, năng lực công nghệ và khả năng quản trị hiện đại của phần lớn các đại lý vẫn còn hạn chế. Hầu hết chỉ dừng lại ở việc thực hiện các tác vụ khai báo cơ bản, chưa đủ điều kiện phát triển thành các trung tâm dịch vụ logistics tích hợp, có khả năng cung cấp giải pháp trọn gói cho doanh nghiệp. Do đó, việc định hướng phát triển đại lý hải quan theo hướng chuyên môn hóa sâu, áp dụng công nghệ số và tích hợp vào chuỗi cung ứng toàn cầu là chiến lược cần thiết trong thời gian tới, đồng thời đòi hỏi sự hỗ trợ mạnh mẽ từ cơ quan nhà nước trong việc đào tạo, cấp chứng chỉ, kiểm tra định kỳ và khuyến khích hợp tác công – tư.
3.3. Kết quả và hiệu quả hoạt động của các đại lý hải quan
Dựa trên dữ liệu tổng hợp từ báo cáo thống kê nội bộ năm 2023, có thể thấy một số kết quả nổi bật như sau:
Những con số trên cho thấy xu hướng cải thiện tích cực cả về năng lực khai báo (tăng số lượng và tỷ lệ chính xác) lẫn chất lượng dịch vụ (giảm thời gian xử lý và tỷ lệ sai sót). Đặc biệt, tỷ lệ xử phạt vi phạm hành chính đã giảm đáng kể, thể hiện hiệu quả của công tác đào tạo, chuẩn hóa quy trình và sự gia tăng ứng dụng công nghệ.
Tuy nhiên, phân tích theo nhóm doanh nghiệp cho thấy sự phân hóa rõ rệt. Các đại lý có quy mô lớn, đầu tư mạnh về công nghệ và đội ngũ chuyên nghiệp thường đạt hiệu suất cao gấp 1,5 – 2 lần nhóm còn lại. Trong khi đó, các đại lý nhỏ thường đối mặt với áp lực cạnh tranh lớn, phụ thuộc vào khách hàng đơn lẻ và có nguy cơ bị loại khỏi thị trường nếu không cải thiện năng lực.
