Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, phát triển đô thị xanh, thông minh và phát thải thấp đang trở thành hướng đi không thể đảo ngược. Với mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, Việt Nam buộc phải thúc đẩy mô hình đô thị bền vững, nơi quy hoạch, hạ tầng, công nghệ, chính sách và hành vi tiêu dùng cùng vận hành theo hướng giảm phát thải.
Theo ông Ngô Anh Tuấn, Giám đốc Học viện Chiến lược, Bồi dưỡng cán bộ xây dựng (Bộ Xây dựng), đô thị vừa là nơi tiêu thụ phần lớn năng lượng, vừa là nguồn phát thải lớn nhất. Vì thế, việc “xanh hóa” không gian sống, hạ tầng và giao thông không chỉ là xu thế toàn cầu mà còn là yêu cầu cấp bách để Việt Nam thực hiện cam kết tại COP26.
Cốt lõi của đô thị xanh là quy hoạch đồng bộ: mật độ xây dựng hợp lý, tăng không gian cây xanh, mặt nước, cùng hệ thống công trình sinh thái. Mô hình “vùng phát thải thấp” (Low emission zone) cần được mở rộng tại các khu trung tâm để kiểm soát khí thải giao thông và giảm ô nhiễm không khí. Bên cạnh đó, ứng dụng hạ tầng số thông minh, như cảm biến, IoT hay dữ liệu lớn, giúp quản lý hiệu quả năng lượng, chiếu sáng, giao thông và cấp thoát nước, tối ưu vận hành và tiết kiệm điện năng.
Song hành với hạ tầng là sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng. Các khảo sát cho thấy người Việt sẵn sàng trả thêm khoảng 10% cho sản phẩm thân thiện môi trường, nhưng ba rào cản lớn vẫn tồn tại: niềm tin, thông tin và giá cả. TS. Phan Thế Công (Đại học Thương mại) nhấn mạnh rằng, khi người tiêu dùng còn nghi ngờ “xanh thật hay xanh giả”, mọi chiến dịch truyền thông đều khó đạt hiệu quả. Ông cho rằng cần minh bạch hóa chứng nhận “nhãn xanh” và hỗ trợ doanh nghiệp giảm chi phí để giá sản phẩm thân thiện hơn với người mua.
Ở góc độ chính sách, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh cho biết Bộ sẽ sớm ban hành bộ tiêu chí công trình xanh, đồng thời hình thành quỹ tín dụng xanh, ưu đãi thuế đất và vốn vay cho các dự án sử dụng năng lượng tái tạo, vật liệu thân thiện môi trường. Các địa phương cũng cần đặt ra mục tiêu cụ thể như tỷ lệ cây xanh, diện tích không gian công cộng, số trạm sạc xe điện hay tỉ lệ công trình đạt chuẩn xanh, gắn với cơ chế công khai và giám sát phát thải.
Thực tế, quá trình chuyển đổi xanh ở Việt Nam đã ghi nhận nhiều tín hiệu tích cực. Tính đến quý II/2023, cả nước có gần 300 công trình xanh được chứng nhận theo các tiêu chuẩn quốc tế như LOTUS, LEED hay EDGE, với tổng diện tích khoảng 7 triệu m². TP.Hồ Chí Minh hiện dẫn đầu với 67 công trình xanh, tổng diện tích hơn 1,2 triệu m². Tuy nhiên, con số này vẫn còn khiêm tốn so với tổng số công trình xây dựng hàng năm.
Trong lĩnh vực giao thông, xu hướng “xanh hóa” diễn ra mạnh mẽ. Quý I/2025, doanh số xe máy và xe đạp điện tăng tới 473% so với cùng kỳ năm trước, trong khi doanh số ô tô điện dự kiến đạt 150.000 - 180.000 chiếc, chiếm 30 - 35% thị phần toàn quốc.
Không chỉ dừng lại ở hạ tầng hay giao thông, sản xuất và tiêu dùng xanh cũng đang tạo dấu ấn. Đầu tháng 6/2025, Việt Nam xuất khẩu lô “Gạo Việt xanh phát thải thấp” đầu tiên sang Nhật Bản, sản phẩm thuộc dự án “1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao, phát thải thấp” ở đồng bằng sông Cửu Long.
Để đạt được mục tiêu Net Zero, đô thị Việt Nam không chỉ cần những tòa nhà phủ xanh hay những tuyến phố rợp bóng cây, mà còn cần sự đồng bộ trong quy hoạch, hạ tầng, công nghệ, chính sách và ý thức của toàn xã hội.
