Áp lực cạnh tranh toàn cầu từ bài toán phát thải
Theo Báo cáo “Greenhouse gas emissions from agrifood systems – FAO 2022”, hệ thống nông thực toàn cầu phát thải tới 7,8 tỷ tấn CO₂e mỗi năm ngay tại khâu sản xuất, trong đó chăn nuôi là nguồn đóng góp lớn nhất với khoảng 32% tổng phát thải.
Tại Việt Nam, nghiên cứu của CIFOR-ICRAF cho thấy phát thải từ chăn nuôi chiếm 24,4 triệu tấn CO₂e/năm, tương đương gần 23% tổng phát thải của hệ thống thực phẩm (năm 2020). Nguồn phát thải chủ yếu đến từ khí metan (CH₄) trong quá trình tiêu hóa của gia súc nhai lại và nitơ oxit (N₂O) từ chất thải chăn nuôi.
Điều đáng lưu ý, Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có mật độ chăn nuôi cao hàng đầu thế giới. Đây là những yếu tố này khiến lượng phát thải từ chăn nuôi trở thành một trong những thách thức lớn với mục tiêu giảm phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 mà Việt Nam đã cam kết tại COP26.
Theo Nghị định 06/2022/NĐ-CP, các cơ sở phát thải trên 3.000 tấn CO₂/năm phải kiểm kê khí nhà kính. Dự kiến sẽ có khoảng 4.200 cơ sở chăn nuôi quy mô lớn thuộc diện bắt buộc, trong đó tiêu thụ năng lượng tại nhà máy thức ăn, hô hấp, tiêu hóa và chất thải từ vật nuôi đều là những nguồn phát thải chính.
Bên cạnh tác động đến biến đổi khí hậu, phát thải sinh học còn trực tiếp ảnh hưởng đến đời sống và sức khỏe cộng đồng. Ở Đồng Nai, khu vực ven sông Buông, suối Tam Bung, suối Gia Tân,... có cảnh báo nước mặt và nước suối bị vượt ngưỡng nhiều lần ảnh hưởng đến nguồn nước ven sông, suối, môi trường, dân cư ven bờ và chăn nuôi.
Điều này không chỉ đe dọa an toàn môi trường, mà còn làm gia tăng chi phí y tế, giảm chất lượng sống của người dân. Trong bối cảnh đó, giảm phát thải trong chăn nuôi không chỉ là vấn đề môi trường, mà còn là yếu tố quyết định sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế – nơi tiêu chuẩn carbon ngày càng trở thành rào cản thương mại.
Giải pháp giảm phát thải, hướng tới nông nghiệp xanh
Để giải quyết thách thức này, các chuyên gia, nhà quản lý và doanh nghiệp đều cho rằng cần một hệ thống giải pháp tổng thể, kết hợp công nghệ, chính sách và sự đồng hành của người chăn nuôi.
Thay đổi khẩu phần thức ăn – biện pháp đơn giản, hiệu quả cao
Các nghiên cứu quốc tế và trong nước chỉ ra rằng, điều chỉnh dinh dưỡng cho vật nuôi có thể giảm đáng kể phát thải. Việc bổ sung ngũ cốc, phụ phẩm nông nghiệp đã xử lý, tảo đỏ hay dầu thực vật vào khẩu phần bò sữa có thể giảm tới 30% lượng khí metan phát sinh trong quá trình tiêu hóa. Cách tiếp cận này vừa dễ áp dụng, vừa mang lại hiệu quả kép: tăng năng suất thịt, sữa và giảm phát thải.
Quản lý chất thải thông minh: Biến gánh nặng thành tài nguyên
Hầm ủ biogas vẫn là giải pháp phổ biến và hiệu quả, nhưng cần nâng cấp công nghệ để đáp ứng quy mô ngày càng lớn. Một trong những mô hình tiêu biểu là trang trại bò sữa của Tập đoàn TH tại Nghệ An. Mỗi ngày, hệ thống hầm biogas khổng lồ tại đây xử lý khoảng 1.500 m³ chất thải, sản sinh hơn 20.000 m³ khí sinh học phục vụ nhu cầu điện của trang trại. Ngoài ra, hệ thống còn tạo ra 150 tấn phân hữu cơ vi sinh/ngày, vừa giảm ô nhiễm, vừa cung cấp phân bón chất lượng cho trồng trọt.
Tại Bình Phước, trang trại heo của Công ty Lộc Phát cũng áp dụng hệ thống biogas dung tích 12.600 m³. Nhờ nguồn điện tự sản xuất từ khí sinh học, trang trại tiết kiệm khoảng 70 triệu đồng chi phí điện mỗi tháng, đồng thời kiểm soát mùi hôi và nước thải.
Doanh nghiệp tiên phong – hạt nhân của chuyển đổi xanh
Nhiều tập đoàn lớn trong ngành đã chủ động đầu tư giải pháp giảm phát thải. CP Việt Nam hiện đã đưa năng lượng tái tạo chiếm tới 38% tổng năng lượng sử dụng trong sản xuất. Đồng thời, công ty này còn triển khai chương trình “CPV – Hành trình Việt Nam xanh 2021-2025” với mục tiêu trồng 1,5 triệu cây xanh, góp phần thực hiện mục tiêu trồng 1 tỷ cây xanh của Chính phủ. Đây là minh chứng cho vai trò của doanh nghiệp không chỉ trong sản xuất xanh, mà còn trong trách nhiệm xã hội.
Ứng dụng công nghệ số và giống vật nuôi mới
Các chuyên gia cho rằng, việc gắn cảm biến trên vật nuôi hoặc trong chuồng trại giúp theo dõi quá trình tiêu hóa, kịp thời điều chỉnh khẩu phần nhằm giảm phát thải. Đồng thời, lai tạo giống vật nuôi có khả năng tiêu hóa tốt hơn, ít phát thải hơn cũng là một hướng đi dài hạn.
Hoàn thiện chính sách và hỗ trợ nông hộ
TS. Nguyễn Xuân Dương kiến nghị: “Việc xử lý chất thải và kiểm soát khí nhà kính trong chăn nuôi phải được doanh nghiệp và người chăn nuôi tự giác thực hiện, nhưng Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ vì chi phí công nghệ rất lớn”. Ông đề xuất, từ nay đến hết 2026, chỉ nên khuyến khích các cơ sở thực hiện kiểm kê phát thải thay vì bắt buộc, để ngành chăn nuôi có thời gian thích ứng. Bên cạnh đó, cần tăng cường đào tạo cán bộ kỹ thuật, hoàn thiện quy chuẩn và tuyên truyền cho người dân.
Mô hình kinh tế tuần hoàn – hướng đi tất yếu
Sự kết hợp chăn nuôi với trồng trọt để tạo vòng khép kín đang được nhiều địa phương áp dụng. Chất thải chăn nuôi sau xử lý trở thành phân bón hữu cơ cho cây trồng, còn phụ phẩm nông nghiệp quay trở lại làm thức ăn chăn nuôi. Đây là hướng đi giúp tiết kiệm tài nguyên, giảm phát thải và tăng giá trị sản phẩm.
Giảm phát thải sinh học trong chăn nuôi không chỉ là yêu cầu của thời đại biến đổi khí hậu, mà còn là cơ hội để Việt Nam tái cấu trúc ngành, nâng cao năng lực cạnh tranh. Những mô hình thành công như của TH, Lộc Phát hay CP Việt Nam cho thấy: khi coi chất thải là tài nguyên, ngành chăn nuôi không chỉ giảm phát thải, mà còn tạo ra năng lượng, phân bón, lợi nhuận và hình ảnh xanh trong mắt người tiêu dùng./.
