Thiết lập lại không gian cụm công nghiệp
Từ năm 2016 đến 2024, ngành công nghiệp của ba tỉnh đạt tốc độ tăng trưởng trung bình 13,25% mỗi năm, vượt xa mức tăng trưởng chung của vùng là 8,75%. Đến năm 2024, tỉ trọng công nghiệp trong GRDP toàn vùng chiếm 39,2%, cao hơn ngành dịch vụ. Nếu cộng thêm xây dựng, tỉ trọng này lên tới gần 48%, cho thấy vai trò trung tâm của công nghiệp trong cơ cấu kinh tế mới.
Tốc độ tăng trưởng nhanh khiến nhu cầu tổ chức lại không gian sản xuất ngày càng cấp thiết. Trong bối cảnh chuyển đổi xanh và yêu cầu phát triển bền vững, các địa phương cần hướng tới một hệ thống công nghiệp thông minh, hài hòa với môi trường và thích ứng tốt với biến đổi khí hậu.
Trong giai đoạn quy hoạch đến năm 2030, toàn tỉnh mới dự kiến có 115 cụm công nghiệp với tổng diện tích hơn 5.400 ha. Tại Hà Nam, đến cuối năm 2024, địa phương đã thành lập 19 cụm trên tổng số 21 cụm quy hoạch, trong đó 14 cụm đã đi vào hoạt động với tỉ lệ lấp đầy lên tới 98%. Những cụm này tạo việc làm cho hơn 12.000 lao động. Tuy nhiên, chỉ có ba cụm được đầu tư hệ thống xử lý nước thải tập trung, và chỉ hai trong số đó đạt chuẩn môi trường.
Nam Định là địa phương có quy mô quy hoạch CCN lớn nhất với 70 cụm, tổng diện tích trên 3.100 ha. Đến nay, 36 cụm đã được thành lập, trong đó 20 cụm đã hoạt động ổn định, thu hút hơn 540 dự án đầu tư và giải quyết việc làm cho gần 21.000 lao động. Tỉnh đã đầu tư hệ thống xử lý nước thải cho năm cụm, trong đó ba hệ thống đã vận hành hiệu quả.
Tại Ninh Bình, 24 CCN đã được quy hoạch, 17 cụm được thành lập và 13 cụm đang hoạt động. Các cụm này thu hút 362 dự án, tạo việc làm cho hơn 30.000 lao động. Đáng chú ý, có tám cụm đang triển khai hoặc đã hoàn thành hệ thống xử lý nước thải, trong đó năm cụm đã đạt chuẩn.
Sự phát triển tương đối đồng đều giữa các địa phương cho thấy mạng lưới CCN đang dần trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi phát triển công nghiệp vùng. Đây cũng là cơ sở để kết nối hiệu quả với các KCN lớn như Đồng Văn, Bảo Minh, Khánh Phú hay Gián Khẩu, tạo thành hệ sinh thái công nghiệp đa tầng, bổ trợ lẫn nhau.
Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, hệ thống CCN vẫn bộc lộ không ít bất cập. Nhiều cụm chậm tiến độ đầu tư hạ tầng, đặc biệt là thiếu hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn. Một số cụm chưa có định hướng ngành nghề rõ ràng, thiếu gắn kết theo chuỗi giá trị hoặc không chuyên sâu theo lĩnh vực.
Tại các vùng nông thôn và ven đô, sản xuất làng nghề còn nhỏ lẻ, phân tán, dễ gây ô nhiễm môi trường và sử dụng đất đai chưa hiệu quả. Việc thiếu liên kết vùng khiến tiềm năng khai thác còn manh mún, chưa hình thành được động lực phát triển dài hạn và bền vững.
Hướng tới cụm công nghiệp xanh, thông minh và đa chức năng
Định hướng phát triển công nghiệp vùng đến năm 2030, tầm nhìn 2050 đặt trọng tâm vào mô hình CCN xanh, thông minh và hiệu quả. Các cụm này được xây dựng theo hướng chuyên sâu, sinh thái và gắn với đô thị, nông nghiệp hoặc dịch vụ.
Trong giai đoạn 2025–2030, tỉnh sẽ triển khai thí điểm một vài cụm công nghiệp chuyên ngành tại các trung tâm công nghiệp hiện có. Những cụm này sẽ ưu tiên các ngành như cơ khí, dệt may, lắp ráp, chế biến nông sản và logistics. Việc chuyên môn hóa sẽ giúp tăng hiệu suất, rút ngắn chuỗi cung ứng và nâng cao giá trị nội vùng.
Song song với đó, tỉnh sẽ tập trung phát triển các cụm công nghiệp sinh thái, sử dụng công nghệ sạch, xử lý chất thải tuần hoàn và khai thác năng lượng tái tạo. Hướng đi này không chỉ phù hợp với xu thế phát triển bền vững mà còn giúp thu hút các nhà đầu tư chiến lược trong lĩnh vực công nghiệp công nghệ cao.
Một hướng phát triển đặc biệt có nhiều tiềm năng là mô hình cụm công nghiệp làng nghề sinh thái. Thay vì để các cơ sở sản xuất làng nghề phân tán, mô hình này tập trung hóa hoạt động sản xuất vào một không gian chung, có quy hoạch và hạ tầng đồng bộ.
Tại đây, các cơ sở sản xuất không chỉ hoạt động hiệu quả hơn mà còn có thể kết hợp với trưng bày, du lịch và truyền thông sản phẩm, từ đó hình thành chuỗi giá trị khép kín. Việc áp dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng, xử lý nước thải và tận dụng nguyên liệu theo hướng tuần hoàn sẽ giúp bảo vệ môi trường, đồng thời giữ gìn bản sắc văn hóa vùng.
Để hiện thực hóa chiến lược phát triển CCN xanh và thông minh, tỉnh cần nhanh chóng hoàn thiện quy hoạch tổng thể liên vùng. Việc tích hợp không gian phát triển công nghiệp vào chiến lược phát triển quốc gia và kế hoạch thích ứng biến đổi khí hậu là bước đi then chốt nhằm đảm bảo sử dụng đất hiệu quả và hài hòa lợi ích giữa các vùng.
Cùng với đó, cải cách thủ tục hành chính, ưu tiên chính sách đầu tư có chọn lọc, chuyển đổi từ tiền kiểm sang hậu kiểm là những giải pháp quan trọng để thu hút các nhà đầu tư có năng lực. Đặc biệt, cần có cơ chế hỗ trợ cho các doanh nghiệp thứ cấp – lực lượng chiếm đa số trong các CCN – về tài chính, công nghệ và môi trường sản xuất sạch.
Các cụm công nghiệp trong tương lai sẽ không chỉ là nơi tập trung sản xuất mà còn trở thành trung tâm kết nối vùng, là vùng đệm sinh thái hỗ trợ cho các khu công nghiệp lớn. Đây sẽ là nơi hội tụ của đổi mới sáng tạo, công nghệ xanh và liên kết chuỗi giá trị.
Trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi, tỉnh Ninh Bình mới – với hạt nhân là hệ thống CCN xanh, thông minh – sẽ trở thành cực tăng trưởng phía Nam đồng bằng sông Hồng, đóng vai trò quan trọng trong bức tranh công nghiệp quốc gia trong giai đoạn tới.
