Trong bối cảnh các dự án chuyển đổi số ngày càng mở rộng, câu chuyện phân bổ ngân sách cho doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) tiếp tục được đặt lên bàn thảo luận. Việc các tập đoàn lớn vẫn tham gia tranh thầu những gói công nghệ chỉ vài trăm triệu đồng khiến nhiều chuyên gia lo ngại và đề nghị cần có quy định rõ ràng về tỷ lệ ngân sách dành riêng cho khối SME trong các dự án công.
Ngày 21/11, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội tổ chức hội thảo góp ý cho dự thảo Luật Chuyển đổi số tại trụ sở Quốc hội, do Phó Chủ nhiệm Ủy ban Nguyễn Phương Tuấn chủ trì. Việc ban hành đạo luật này, theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Vũ Hải Quân, là bước đi cần thiết để hoàn thiện hành lang pháp lý thống nhất cho quá trình chuyển đổi số quốc gia. Luật sẽ điều chỉnh hoạt động của các chủ thể trên môi trường số, tạo nền tảng cho Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số và tăng cường hội nhập quốc tế.
Dự luật gồm 8 chương với 79 điều, bao quát các vấn đề từ hạ tầng số, cơ chế vận hành của các cơ quan trong hệ thống chính trị, đến triển khai kinh tế số, xã hội số và các biện pháp bảo đảm. Đây cũng là bước cụ thể hóa các Nghị quyết 57-NQ/TW (2024) và 22-NQ/TW (2025) của Bộ Chính trị về chuyển đổi số, điều mà các đại biểu cho rằng mang tính cấp thiết trong giai đoạn hiện nay.
Tại hội thảo, nhiều ý kiến đề nghị tiếp tục rà soát, tránh chồng chéo và bổ sung cơ chế thực thi phù hợp với thực tiễn. Một trong những nội dung được quan tâm là cơ chế tài chính, phương thức đấu thầu, mua sắm sản phẩm công nghệ số và sự tham gia của doanh nghiệp trong nước.
Đại diện Cục Quản lý đấu thầu (Bộ Tài chính), ông Tăng Lý Quang Huy, cho biết việc phát triển sản phẩm công nghệ số và hạ tầng phục vụ chuyển đổi số sẽ được triển khai theo quy định của pháp luật về công nghiệp công nghệ số. Ông nhấn mạnh các cơ quan Nhà nước và doanh nghiệp Nhà nước cần ưu tiên sử dụng sản phẩm, dịch vụ công nghệ số do Việt Nam phát triển, trừ những trường hợp thuộc phạm vi điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia.
Tuy nhiên, ông Huy cũng lưu ý dự thảo Luật đang sử dụng đồng thời hai khái niệm “ưu đãi” và “ưu tiên”, trong khi pháp luật về đấu thầu chỉ quy định ưu đãi, vì vậy cần làm rõ để tránh vướng mắc khi áp dụng.
Từ góc độ thị trường công nghệ và lựa chọn nhà thầu, ông Nguyễn Tử Quảng - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc BKAV nêu thực trạng nhiều gói thầu công nghệ vẫn được lựa chọn theo “đường quen biết”, thiếu cạnh tranh thực chất. Điều này khiến ngân sách Nhà nước đôi khi không nhận được sản phẩm tốt nhất.
Ông Quảng đề xuất việc đánh giá nhà thầu phải dựa trên tiêu chuẩn, quy chuẩn định lượng; áp dụng rộng rãi hình thức “một giai đoạn, hai túi hồ sơ”, ưu tiên chất lượng kỹ thuật trước khi xét đến giá. Đồng thời, Hội đồng chấm thầu cần được thành lập ngẫu nhiên và công bố sát thời điểm mở thầu để hạn chế gian lận.
Với nhóm doanh nghiệp SME, ông Quảng nhận định họ đang yếu thế rõ rệt trước các tập đoàn lớn trong đấu thầu công nghệ. Dù số lượng lớn nhưng khả năng tiếp cận thị trường lại hạn chế vì thiếu cơ chế bảo vệ giống như các nước phát triển. Nhiều quy định ưu tiên hiện hành chưa phát huy hiệu quả, khiến các doanh nghiệp nhỏ vẫn bị “chen chân” ngay trong những gói thầu quy mô khiêm tốn. Từ đó, ông kiến nghị cần đặt ra một “hạn mức cứng”, tỷ lệ phần trăm ngân sách trong các dự án chuyển đổi số buộc phải dành cho doanh nghiệp SME, kèm cơ chế giám sát để các doanh nghiệp lớn không lách luật.
Ở góc độ ngân sách, đại biểu Nguyễn Tuấn Thịnh (Đoàn Hà Nội) nhấn mạnh cần rà soát kỹ việc phân bổ và xác định rõ các nhiệm vụ có thể huy động vốn xã hội hóa, đồng thời giao Bộ Khoa học và Công nghệ hướng dẫn cụ thể để tránh trùng lặp chức năng giữa các bộ, ngành khi triển khai chuyển đổi số.
