Hơn 4.000 MW điện sạch "xếp hàng" chờ phê duyệt
Tại Hội thảo “Giải pháp chuyển đổi năng lượng hướng tới Net Zero” diễn ra chiều 29/5 tại Hà Nội, các chuyên gia, nhà quản lý và đại diện doanh nghiệp đã thảo luận nhiều vấn đề trọng tâm nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050 theo cam kết của Việt Nam tại COP26.
Theo PGS. TS. Đặng Trần Thọ, Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, Quy hoạch điện VIII điều chỉnh được Chính phủ phê duyệt tháng 4/2025 đã đặt ra các mục tiêu đầy tham vọng: Đến năm 2030, năng lượng tái tạo dự kiến chiếm 36% công suất nguồn điện và 33 – 35% tổng sản lượng phát điện. Tuy nhiên, để đạt được các con số này, cần một quá trình tái cấu trúc toàn diện hệ thống năng lượng quốc gia, từ khâu quy hoạch, đầu tư, vận hành tới thị trường và tiêu dùng.
Tuy nhiên, ông Thọ cho rằng, xu thế phát triển năng lượng tái tạo đã chững lại kể từ sau năm 2021, thời điểm cơ chế giá điện ưu đãi (FiT) hết hiệu lực. Hơn 4.000 MW điện mặt trời và điện gió đã hoàn thành xây dựng nhưng chưa được ký hợp đồng mua bán điện (PPA), hoặc thường xuyên bị cắt giảm công suất do lưới điện quá tải, chưa được đầu tư đồng bộ.
"Chính sách giá điện chuyển tiếp chưa được ban hành đang khiến hàng chục GW dự án phải "xếp hàng" chờ phê duyệt, gây lãng phí lớn về nguồn lực xã hội", PGS Thọ nhấn mạnh.
Ông Thọ cho rằng, muốn thúc đẩy chuyển đổi năng lượng bền vững, Việt Nam cần nhanh chóng thiết lập một cơ chế giá điện linh hoạt, phản ánh đúng chi phí, giá trị hệ thống và khả năng chi trả của nền kinh tế. Cụ thể, cơ chế giá trần – sàn cần phân theo khu vực, loại hình công nghệ và thời gian phát điện. Đối với các nguồn năng lượng tái tạo biến đổi, giá điện nên được điều chỉnh theo thời gian để khuyến khích đầu tư vào hệ thống lưu trữ và phụ tải linh hoạt, điều độ tối ưu.
Cần cơ chế thu hút tài chính xanh
Theo đại diện Viện Công nghệ Năng lượng nhận định, một trong những điều kiện tiên quyết để phát triển năng lượng tái tạo là phải hình thành thị trường điện cạnh tranh thực chất. Hiện Việt Nam vẫn vận hành theo mô hình "một người mua duy nhất", chủ yếu là Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Trong khi đó, thị trường điện bán buôn, bán lẻ cạnh tranh và thị trường phụ trợ vẫn chưa hoàn thiện.
Tại Hội thảo, ông Nguyễn Tài Anh, Phó Tổng Giám đốc EVN, thừa nhận, khi thị trường chưa phát triển, việc sử dụng giá FiT là hợp lý để tạo đòn bẩy. Tuy nhiên, khi thị trường định hình, cần chuyển sang cơ chế đấu thầu công khai, minh bạch nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đồng thời thúc đẩy cạnh tranh công bằng giữa các nhà đầu tư.
EVN đang phối hợp với Bộ Công Thương rà soát và đề xuất các giải pháp tháo gỡ vướng mắc cho hàng loạt dự án đang “tắc” do chưa có giá điện phù hợp. Nghị quyết 233/NQ-CP năm 2024 của Chính phủ về việc gỡ khó cho các dự án điện năng lượng tái tạo được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý cần thiết để khai thông điểm nghẽn chính sách hiện nay.
Ông Đoàn Ngọc Dương, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) cho rằng, chuyển đổi năng lượng thành công không thể tách rời việc xây dựng môi trường đầu tư thông thoáng, minh bạch.
“Chúng ta cần hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh, đồng thời khẩn trương triển khai cơ chế tín chỉ carbon, định giá phát thải, thúc đẩy tài chính xanh và các mô hình hợp tác công - tư”, ông Dương nói.
Theo ông Dương, đây là những nền tảng quan trọng để thu hút nguồn lực đầu tư từ khu vực tư nhân và quốc tế cho phát triển năng lượng sạch, góp phần thực hiện các cam kết giảm phát thải.
Tính đến tháng 12/2024, tổng công suất đặt nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng sạch của Việt Nam đạt khoảng 29.180 MW, chiếm 33,6% tổng công suất hệ thống. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đến năm 2030 là 183.000 – 236.000 MW tổng công suất (trong đó năng lượng tái tạo không gồm thủy điện chiếm 28 – 36%) và đến năm 2050 đạt khoảng 774.000 – 839.000 MW (năng lượng tái tạo chiếm 74 – 75%) thì hành động phải quyết liệt, đồng bộ và có tầm nhìn dài hạn.
