Luật Sở hữu trí tuệ - một trong những nền tảng pháp lý quan trọng cho đổi mới sáng tạo tại Việt Nam đang được đề xuất sửa đổi nhằm thích ứng với xu hướng công nghệ mới, trong đó lần đầu tiên bổ sung quy định bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ cho tài sản ảo và trí tuệ nhân tạo (AI).
Chiều 27/10, tại Kỳ họp thứ 10, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, đã trình bày Tờ trình dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Dự thảo lần này được xem là bước hoàn thiện nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế số, bảo vệ thành quả sáng tạo và giải quyết khoảng trống pháp lý phát sinh từ làn sóng công nghệ mới.
Luật Sở hữu trí tuệ ban hành từ năm 2005 và đã qua ba lần điều chỉnh (2009, 2019, 2022), song vẫn còn những bất cập. Các quy định về khai thác thương mại quyền sở hữu trí tuệ chưa đủ cụ thể, cơ chế kiểm soát độc quyền còn thiếu rõ ràng, thủ tục cấp quyền phức tạp và kéo dài. Hệ thống bảo vệ quyền cũng chưa đủ mạnh, nguồn lực thực thi hạn chế, trong khi phạm vi bảo hộ chưa bắt kịp với những thay đổi từ chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo.
Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, dự thảo luật tập trung vào 5 nhóm chính sách, trong đó đáng chú ý là “Hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo” và “Cập nhật các vấn đề mới trong bảo hộ sở hữu trí tuệ phù hợp với xu thế quốc tế”. Điểm nhấn lớn nhất là việc bổ sung quy định bảo hộ đối với tài sản ảo, giao diện người dùng và các sáng chế liên quan đến chương trình máy tính, thuật toán, phương pháp kinh doanh trong một số trường hợp cụ thể.
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, những điều chỉnh này sẽ mở rộng phạm vi bảo hộ kiểu dáng công nghiệp, bao gồm cả thiết kế giao diện người dùng - yếu tố ngày càng quan trọng trong kỷ nguyên số. Việc đưa tài sản ảo và AI vào phạm vi điều chỉnh của luật nhằm tạo cơ sở pháp lý để công nhận và bảo vệ giá trị thương mại của các sản phẩm công nghệ, giúp chúng được khai thác và giao dịch hợp pháp như các tài sản hữu hình khác.
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu dựa ngày càng nhiều vào tài sản trí tuệ, việc hoàn thiện luật là yêu cầu cấp thiết. Tờ trình của Chính phủ nhấn mạnh, sở hữu trí tuệ đã trở thành công cụ chiến lược để bảo vệ và cạnh tranh công nghệ, với các mô hình cấp phép, định giá, sàn giao dịch và tài chính hóa quyền sở hữu trí tuệ ngày càng phổ biến. Đảng và Nhà nước đặt mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam trở thành quốc gia số với nền kinh tế số phát triển mạnh mẽ; do đó, hệ thống pháp luật phải được điều chỉnh để phù hợp với mục tiêu này và đáp ứng cam kết quốc tế.
Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội tán thành với sự cần thiết của việc sửa đổi. Cơ quan thẩm tra đánh giá hồ sơ dự án được chuẩn bị công phu, đúng quy định, đồng thời đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện nội dung liên quan đến AI, nhằm bảo đảm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể, cũng như tăng cường phân cấp, ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý nhà nước về sở hữu trí tuệ.
Việc sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ lần này không chỉ nhằm khắc phục những vướng mắc trong thực tiễn thi hành, mà còn mở đường cho việc bảo hộ các sản phẩm sáng tạo trong thời đại công nghệ 4.0, tạo động lực cho đổi mới sáng tạo, phát triển thị trường tài sản trí tuệ, và đưa Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu trở thành nền kinh tế tri thức, dựa trên sáng tạo và công nghệ.
