Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, việc quản lý và sử dụng tài nguyên nước một cách khoa học đang trở thành ưu tiên hàng đầu của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Các chuyên gia nhận định, phân tích rủi ro và nghiên cứu giải pháp bảo đảm an ninh nguồn nước chính là nền tảng quan trọng để ứng phó hiệu quả với những thách thức toàn cầu hiện nay.
Ngày 21/10, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp với Văn phòng UNESCO tại Hà Nội tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế "Khoa học và quản lý nước hướng đến phát triển bền vững trong điều kiện biến đổi khí hậu".
Sự kiện nằm trong khuôn khổ cuộc họp lần thứ 32 của Ban Chỉ đạo Chương trình Thủy văn Liên chính phủ khu vực châu Á - Thái Bình Dương (IHP RSC-AP), đồng thời kỷ niệm 50 năm Chương trình IHP và 60 năm Chương trình Khoa học về nước của UNESCO, dấu mốc khẳng định nửa thế kỷ cam kết toàn cầu trong hợp tác và nghiên cứu thủy văn.
Phát biểu tại hội thảo, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Thị Thanh Ngà - Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, Chủ tịch Ủy ban Quốc gia IHP Việt Nam nhấn mạnh: đây là thời điểm then chốt để các quốc gia trong khu vực tăng cường hợp tác nhằm đối phó với biến đổi khí hậu. Những cuộc thảo luận tại hội thảo sẽ không chỉ giúp chia sẻ các phương pháp quản lý nước bền vững, mà còn thúc đẩy quan hệ đối tác và tạo ra những hiểu biết thực tiễn, góp phần củng cố an ninh nguồn nước khu vực. “Khoa học, giáo dục và đổi mới sáng tạo sẽ là nền tảng vững chắc cho một tương lai an toàn về nước,” bà Ngà khẳng định.
Theo ông Jonathan W. Baker, Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam, hiện nay khoảng 4 tỷ người trên thế giới phải sống trong tình trạng khan hiếm nước nghiêm trọng ít nhất một tháng mỗi năm và con số này dự kiến sẽ tiếp tục tăng. Đến năm 2050, hơn một nửa dân số toàn cầu sẽ sinh sống tại các khu vực chịu áp lực nước nặng nề.
Biến đổi khí hậu cũng đang làm gia tăng cường độ của chu trình thủy văn, khiến hạn hán, lũ lụt và xâm nhập mặn xảy ra với tần suất cao hơn và mức độ nghiêm trọng hơn. Trong bối cảnh đó, Chương trình Thủy văn Liên chính phủ (IHP) đóng vai trò trung tâm trong việc kết nối các quốc gia, biến những thành tựu khoa học riêng lẻ thành sức mạnh và khả năng chống chịu chung của khu vực. “UNESCO sẵn sàng đồng hành cùng Việt Nam để biến tiến bộ khoa học thành hành động cụ thể, bảo vệ nguồn nước cho các thế hệ tương lai,” ông Baker nhấn mạnh.
Việt Nam, quốc gia có đường bờ biển dài và dân cư đông, đang đối diện nhiều thách thức về an ninh nguồn nước. Tiến sĩ Ngô Thị Thủy (Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu) cho biết, trong giai đoạn 1958 - 2018, nhiệt độ trung bình tại Việt Nam đã tăng khoảng 0,89°C, lượng mưa tăng 2,1%, trong khi mực nước biển dâng 2,7mm/năm. Các hiện tượng cực đoan như bão, hạn hán và xâm nhập mặn xuất hiện ngày càng thường xuyên, đe dọa trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp và sinh kế của người dân. Dự báo đến giữa thế kỷ, nhiệt độ trung bình có thể tăng thêm từ 1,2 đến 2,3°C, còn lượng mưa sẽ tăng khoảng 10 - 15%.
Bên cạnh đó, tài nguyên nước của Việt Nam còn chịu sức ép từ sự phân bố không đồng đều theo không gian và thời gian, suy giảm chất lượng nước, thay đổi dòng chảy và sự phụ thuộc vào nguồn nước từ bên ngoài lãnh thổ. Trong khi nhu cầu sử dụng nước ngày càng tăng, công tác quản trị tài nguyên nước vẫn còn nhiều vấn đề cần khắc phục để bảo đảm an ninh lâu dài.
Giáo sư Toshio Koike, Giám đốc điều hành Trung tâm Quốc tế về Quản lý Nước và Giảm nhẹ Rủi ro Thiên tai (ICHARM, Nhật Bản) cho rằng, Việt Nam cần nhìn nhận biến đổi khí hậu không chỉ như thách thức mà còn là cơ hội để tái cấu trúc hệ thống hạ tầng xã hội, tận dụng lượng nước dư thừa từ những trận mưa lớn để phục vụ phát triển. Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phối hợp giữa chính quyền, nhà hoạch định chính sách và cộng đồng địa phương trong công tác quản lý nước - yếu tố quyết định khả năng thích ứng của mỗi địa phương cũng như cả quốc gia.
Tại hội thảo, các chuyên gia quốc tế đã chia sẻ nhiều hướng nghiên cứu mới như ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong phân tích dữ liệu thủy văn, mô phỏng lũ lụt độ phân giải cao, hay giải pháp quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng. Không gian triển lãm bên lề còn giới thiệu các sáng kiến tiêu biểu trong bảo vệ nguồn nước khu vực, đặc biệt là ba dự án của nhóm nhà khoa học trẻ Việt Nam đạt giải UNESCO Water Challenge 2025 - minh chứng cho năng lực sáng tạo và tinh thần trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc kiến tạo tương lai bền vững về nước.
