Biến đổi khí hậu không còn là câu chuyện của tương lai xa, mà đang trở thành rủi ro kinh tế - tài chính lớn nhất của thế kỷ XXI. Báo cáo “Việt Nam 2045 - Tăng trưởng xanh hơn, con đường hướng tới tương lai bền vững” của Ngân hàng Thế giới (WB) cảnh báo: nếu Việt Nam không có các biện pháp thích ứng mạnh mẽ, biến đổi khí hậu có thể khiến GDP sụt giảm ít nhất 12,5% vào năm 2050 so với kịch bản cơ sở, tương đương việc “xóa sạch” gần một thập kỷ tăng trưởng.
Tác động khí hậu đang lan tỏa sâu vào mọi lĩnh vực của nền kinh tế. Từ năm 1960 đến nay, nhiệt độ trung bình tại Việt Nam đã tăng thêm 0,5 - 0,7°C. Cứ mỗi 1% tăng nhiệt, năng suất nông nghiệp lại giảm khoảng 3%. Ở Đồng bằng sông Cửu Long - “vựa lúa” của cả nước, mực nước biển dâng 1m có thể khiến gần nửa diện tích bị ngập, đe dọa sinh kế hàng triệu người và an ninh lương thực quốc gia. Không chỉ mất mùa, vùng đất này còn đối mặt với xâm nhập mặn, khiến những nỗ lực giảm nghèo bị đảo ngược, đặc biệt trong nhóm 25% hộ thu nhập thấp nhất.
Thiệt hại không dừng ở nông nghiệp. Khoảng 70% dân số và 433 khu công nghiệp - nơi tạo ra 90% kim ngạch xuất khẩu đều nằm dọc các vùng duyên hải dễ ngập. Chỉ một cơn bão lớn như Yagi (2024) cũng đủ khiến Hải Phòng thiệt hại gần 955 triệu USD, làm tê liệt cảng biển và chuỗi cung ứng. Căng thẳng nhiệt, ngập lụt và gián đoạn điện khiến năng suất giảm, đe dọa lợi thế cạnh tranh của Việt Nam trong chuỗi sản xuất toàn cầu.
Hạ tầng yếu và bảo trì kém càng khiến rủi ro nhân lên theo hiệu ứng domino. Dự báo đến năm 2030, thiệt hại đường bộ do ngập lụt sẽ tăng 40%, trong khi các cảng biển lớn như TP.HCM hay Hải Phòng có nguy cơ ngập cao gấp 5 lần hiện nay. Mỗi ngày, có thể có tới 106.000 tấn hàng hóa bị gián đoạn luân chuyển, tương đương thiệt hại 89 triệu USD/ngày. Một tuyến giao thông tê liệt có thể khiến toàn bộ mạng lưới logistics quốc gia đình trệ.
Nguy cơ còn hiện rõ trong ngành sản xuất - trụ cột xuất khẩu của Việt Nam. Khoảng 71% doanh nghiệp may mặc và 74% doanh nghiệp điện tử đang đặt nhà máy tại khu vực chịu rủi ro nhiệt độ cao, ảnh hưởng trực tiếp tới 1,3 triệu lao động, trong đó phần lớn là phụ nữ. Khi môi trường làm việc trở nên khắc nghiệt, năng suất và thu nhập của họ cũng bị đe dọa.
Không chỉ kéo chậm đà tăng trưởng, biến đổi khí hậu còn có thể làm xói mòn thành quả giảm nghèo của Việt Nam trong nhiều thập kỷ. WB ước tính, nếu không hành động kịp thời, khoảng 100.000 - 1,1 triệu người có thể bị đẩy trở lại dưới ngưỡng nghèo vào năm 2050, đặc biệt tại các vùng ven biển, đồng bằng và nông thôn. Bất bình đẳng có thể gia tăng tới 15% do những cú sốc khí hậu không được kiểm soát.
Để trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045, Việt Nam cần duy trì tốc độ tăng trưởng GDP thực khoảng 7%/năm trong hai thập kỷ tới. Tuy nhiên, chỉ cần tác động khí hậu khiến tốc độ này giảm thêm 0,5 điểm phần trăm mỗi năm, mục tiêu ấy sẽ bị trì hoãn đáng kể. Cùng lúc, ngân sách nhà nước phải gánh thêm chi phí khắc phục hậu quả thiên tai, có thể khiến thâm hụt tài khóa tăng thêm 0,8% GDP vào năm 2050.
Theo WB, hành động sớm là chìa khóa. Đầu tư vào năng lượng sạch, hạ tầng chống chịu khí hậu, đô thị bền vững và nông nghiệp thích ứng không chỉ là trách nhiệm môi trường mà còn là chiến lược bảo vệ năng lực cạnh tranh quốc gia. Việt Nam cần ưu tiên các dự án giao thông, điện, nước, bảo vệ đô thị ven biển; mở rộng năng lượng tái tạo; giảm phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch; đồng thời phát triển hệ thống bảo hiểm rủi ro và mạng lưới an sinh xã hội cho nhóm dễ tổn thương.
Mỗi năm chậm trễ là một năm GDP bị bào mòn, và cũng là một bước lùi trên hành trình phát triển. Biến đổi khí hậu, nếu không được kiểm soát, có thể trở thành “phanh gấp” nguy hiểm nhất đối với con đường tiến tới thịnh vượng bền vững của Việt Nam.
