Điều 66 nêu rõ lao động nữ được hưởng 45% khi có 15 năm đóng bảo hiểm xã hội, mỗi năm sau đó tăng thêm 2% và đạt trần 75% khi đóng đủ 30 năm. Lao động nam hưởng 45% sau 20 năm, mỗi năm sau đó tăng 2% và đạt trần khi đóng đủ 35 năm.
Thực tế hiện nay, nhiều người lao động tham gia bảo hiểm xã hội liên tục từ rất sớm, đóng đều đặn suốt 30 – 35 năm nhưng thời gian đóng vượt trần chưa từng được quy đổi thành quyền lợi cụ thể. Từ năm 2026, chính sách mới cho phép nhóm này vừa hưởng lương hưu tối đa vừa nhận thêm trợ cấp một lần, tạo động lực kéo dài thời gian tham gia bảo hiểm xã hội và phản ánh đúng mức đóng góp.
Điều 68 của Luật Bảo hiểm xã hội 2024 xác định: lao động nữ đóng vượt mốc 30 năm và lao động nam đóng vượt mốc 35 năm khi nghỉ hưu sẽ được hưởng đồng thời hai chế độ gồm chế độ hưu trí đầy đủ (lương hưu hằng tháng, thẻ bảo hiểm y tế trọn đời với mức chi trả 95% và chế độ tử tuất) và chế độ trợ cấp một lần tính trên số năm vượt.
Chính sách mới được đánh giá mang tính khuyến khích mạnh mẽ, bởi trước đây phần thời gian đóng vượt chỉ được bảo lưu hoặc góp phần tăng quyền lợi khám chữa bệnh BHYT nhưng không tạo ra khoản thụ hưởng riêng. Ngoài yếu tố công bằng cho nhóm có thời gian cống hiến dài, quy định này cũng góp phần giảm tâm lý muốn rút bảo hiểm xã hội một lần – xu hướng đang tạo sức ép lớn lên quỹ an sinh.
Cách tính trợ cấp một lần được thiết kế theo hai tình huống. Trường hợp người lao động nghỉ hưu ngay khi đủ điều kiện, mỗi năm đóng vượt được tính bằng 0,5 lần mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội. Như vậy, một lao động nam đóng 37 năm, vượt 2 năm so với ngưỡng 35 năm, sẽ nhận trợ cấp tương đương một tháng bình quân tiền lương.
Ở trường hợp thứ hai, người lao động đủ tuổi nghỉ hưu nhưng vẫn tiếp tục tham gia bảo hiểm xã hội và chỉ làm thủ tục nghỉ hưu sau đó, mỗi năm đóng vượt sẽ được tính bằng 2 lần mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội, cao gấp 4 lần mức của trường hợp nghỉ ngay.
Hướng dẫn tại Điều 14 Thông tư 12/2025/TT-BNV làm rõ cách tính khi thời gian đóng vượt được chia theo hai giai đoạn. Giai đoạn trước tuổi nghỉ hưu mỗi năm vượt tính bằng 0,5 lần mức bình quân tiền lương. Giai đoạn sau tuổi nghỉ hưu mỗi năm vượt tính bằng hệ số 2 lần, phản ánh mức độ nỗ lực và áp lực sức khỏe cao hơn khi tiếp tục làm việc sau tuổi hưu.
Từ góc độ thực tiễn, trợ cấp một lần đối với thời gian đóng vượt trần được kỳ vọng mang lại tác động tích cực tới hành vi của người lao động trong bối cảnh tuổi thọ tăng và chi phí an sinh dài hạn gia tăng. Mức trợ cấp căn cứ trên bình quân tiền lương thay vì lương cuối cùng cũng giúp hạn chế biến động quyền lợi khi thu nhập thay đổi ở giai đoạn cuối sự nghiệp. Với mức lương hưu ổn định và khoản trợ cấp một lần, người lao động có thêm nguồn dự phòng cho tuổi già, giảm nguy cơ phụ thuộc và rủi ro nghèo đói khi cao tuổi.
Về phía cơ quan quản lý, duy trì trần lương hưu 75% nhưng quy đổi phần đóng vượt thành trợ cấp được xem là giải pháp cân bằng lợi ích – trách nhiệm. Quan điểm nhất quán của Chính phủ là mở rộng bao phủ bảo hiểm xã hội, hạn chế rút một lần và bảo đảm tính bền vững của quỹ.
Trong định hướng cải cách an sinh, lãnh đạo Chính phủ nhiều lần nhấn mạnh mục tiêu giữ chân người lao động lâu dài trong hệ thống, đảm bảo sự công bằng giữa đóng góp và quyền lợi. Cơ chế trợ cấp một lần đối với thời gian tham gia vượt trần là một phần của định hướng đó, vừa khuyến khích tham gia dài hạn, vừa ghi nhận xứng đáng đóng góp của người lao động.
