Khi “thần rừng” nổi giận
Những ngày giữa tháng 7, chúng tôi tìm về căn nhà nhỏ của bà Hà Thị Luân (64 tuổi), trú tại thôn Khe Cát, xã Thanh Kỳ, tỉnh Thanh Hóa. Nơi ám ảnh về lời nguyền của thần rừng bao trùm, khi một thợ săn ong rừng đã ra đi mãi mãi sau một tai nạn giao thông. Thế nhưng vụ tai nạn đơn thuần ấy lại khiến nhiều người trong làng bàn tán đến những điều cấm kỵ của thần rừng: “Nhất phá sơn lâm, nhì đâm hà bá”. Bởi trước đó khoảng 1 năm, một thợ săn ong tại Nghệ An cũng phải bỏ mạng nơi rừng hoang, nên càng khiến nhiều người tin về sự nổi giận của thần rừng.
Thắp vội nén hương lên bàn thờ, bà Luân thở dài: “Khổ lắm các chú ạ, cũng vì mưu sinh mà con tôi bước chân vào nghề săn ong, dù biết nguy hiểm, gia đình cũng khuyên can, nhưng để có tiền đong gạo, kèm theo thuốc thang chữa trị cho mẹ nên em nó càng quyết tâm hơn”. Nói đến miệng bà bắt đầu run run, bờ môi bặm lại, con mắt hốc hác bắt đầu rơm rớm nước mắt.
Uống vội chén nước để trấn tĩnh, bà Luân bắt đầu kể lại những câu chuyện về sự ra đi của đứa con thơ dại, cùng những mảng đời u tối đã in hằn lên cuộc đời bà, khiến khuôn mặt chưa đến 60 tuổi đã sớm tiều tụy, hốc hác.
Theo lời bà, từ xa xưa dân làng đã quen bấu víu vào rừng để sinh sống, từ săn bắt thú đến hái măng, phát quang lấy chỗ trồng ngô đến việc chọn những cây gỗ to về làm nhà. Thế nhưng gỗ rừng lớn không nhanh bằng sức người chặt nên chẳng mấy chốc những vạt rừng tự nhiên đã biến thành quả đồi trọc chỉ đổi lấy chỗ để trồng ngô, trồng lúa.
Việc chặt phá rừng không kiểm soát đã khiến dân làng phải trả giá bằng những trận lũ lụt, hay những năm mất mùa, thậm chí có người mất cả mạng sống. Cũng chính vì lẽ đó mà họ có niềm tin về “thần rừng”, xem đó như một lời răn dạy con cháu để cùng nhau bảo vệ, giữ rừng.
Nhờ sợi chỉ tâm linh mỏng manh ấy đã giúp cho rừng tự nhiên được gìn giữ. Người nào muốn vào rừng chặt gỗ làm nhà cũng cần phải làm lễ và xin phép chính quyền địa phương. Khi nguồn tài nguyên rừng tự nhiên dần cạn kiệt, người dân bắt đầu chuyển sang trồng keo, làm lúa nước như một phần đền đáp lại cho thần rừng sau mấy năm khai phá. Gia cảnh bà Luân cũng không khá hơn, cuộc sống quanh năm chỉ trông vào mấy héc-ta keo và vài đám ruộng con con. Không có nghề nghiệp ổn định, con trai bà cùng đám bạn chỉ biết xem trên mạng rồi đặt mua đồ về đi săn ong rừng. Dù biết nghề này vất vả, hiểm nguy, nhưng mỗi chuyến đi, tốp thợ ấy vẫn liều mình để mang về số tiền cả triệu bạc.
Cứ như vậy, năm này sang năm khác mùa hè thì săn ong mật, mùa thu săn ong bắp cày… những chuyến đi của con cũng dài hơn và xa hơn, tiền kiếm được cũng kha khá hơn. Nhưng sinh nghề tử nghiệp, nhiều thợ săn ong đã bị nạn nơi rừng thiêng nước độc. Lo lắng cho con, bà đã nhiều lần khuyên can, nhưng đáp lại lời răn dạy đấy, H, con trai của bà chỉ thở dài và hứa nốt chuyến này có đủ tiền chữa trị cho mẹ sẽ nghỉ.
Giọng bà Luân bắt đầu nghẹn ngào: “Số tôi khổ, người đầy bệnh tật nên mới khiến con không bỏ được nghề. Khi khỏi bệnh viêm khớp lại sang bệnh cao huyết áp… nên thời gian đó tôi nằm viện nhiều hơn nằm nhà. Ngay hôm cháu mất tôi cũng đang ở dưới bệnh viện”. Nói đến đây, nước mắt của bà tuôn rơi, tiếng nấc nghẹn ngào bật ra như tiếng thác nước gào thét từ sâu thẳm rừng thẳm vọng về.
Theo dấu chân thợ săn
Rời xa nhà bà Luân với nỗi buồn man mác của nghề săn ong và lời nguyền núi rừng, chúng tôi tìm đến một thợ ong Hà Văn Phúc (SN 1973) trú tại thôn Đồng Lấm, xã Thanh Kỳ để hiểu rõ hơn về thần rừng và những nhọc nhằn của nghề săn ong. Với 14 năm trong nghề, anh Phúc đã trải qua biết bao hiểm nguy, ăn rừng, ngủ bui chỉ để cuộc sống khá giả hơn.
Như đã hẹn, đúng 13h, giữa lúc trời nắng đỉnh điểm, chúng tôi bắt đầu hành trình vào rừng để đi săn. Sau gần 1 giờ đồng hồ di chuyển, vượt qua những cung đường đất đá lởm chởm, chúng tôi có mặt tại đồi chín tầng (tiếng gọi địa phương), nơi giáp ranh giữ xã Thanh Kỳ và xã Yên Thọ (Thanh Hóa). Vừa trèo được nửa đường, tôi và đồng nghiệp mồ hôi đã tuôn như mưa, nhìn chúng tôi nhễ nhại, anh Phúc khẽ mỉm cười: “Nay nắng to ong xuống khe lấy nước nhiều, dễ phát hiện”.
Đi được một đoạn, anh Phúc bắt đầu lấy ống nhòm quan sát, vừa chăm chú nhìn về khoảng không anh lại bắt đầu kể về những lần trúng đậm sau chuyến đi săn dài ngày. Theo đó, chuyến mà anh đi xa, thành công nhất khi lên tỉnh Điện Biên “thu phụ” tổ ong cắn lá nặng 38kg trên cây dổi cao khoảng 38m. Đây là tổ ong mà mấy tốp thợ phải bó tay. Nhưng với kinh nghiệm và độ lỳ của mình, anh Phúc cùng 1 đồng nghiệp đã xử lý một cách gọn gàng. Với mức giá ong tổ khoảng 350.000 đồng/kg và mật ong có thể lên tới 600.000 đồng/lít, chuyến đi ấy đã mang lại một khoản thu nhập đáng kể.
Chưa hết bàng hoàng về câu chuyện của anh, bỗ anh kêu lên sung sướng: “Đây rồi, đây rồi, ong khoái mọi người ơi, ở phía dưới gỗ cây to dưới thung lũng ấy”. Mọi ánh mắt của chúng tôi đổ dồn về phía tay anh chỉ, những tiếng cười nói im bặt, chỉ còn tiếng xào xạc của lá cây và tiếng muỗi vo ve.
Xác định được rõ tổ ong, mọi người tiến đến gần tổ, là người có nhiều kinh nghiệm nên anh Phúc bắt đầu vạch len người qua những gốc cây gai nhọn để tiến sát tổ ong. “To đấy, anh em đạt ngày công rồi”, vừa nói anh Phúc vừa chui ra, anh ngồi phịch xuống, rút điếu thuốc lá ra châm với vẻ mặt mãn nguyện.
Rít vội mấy điếu thuốc, anh Phúc nói, tất cả loại ong thì ong rất dễ lấy, chỉ cần bó đuốc kèm lá sa nhân tạo ra khói hung là ong bay tứ tung, lúc đấy trèo lên tha hồ lấy mật, phía ong non thì dùng dây kẽm cột lại để chúng tiếp tục phát triển.
Khói hương cay xè, đàn ong bay tung tóe, lao vào chiếc áo bảo hộ của tôi và anh Phúc như tiếng mưa rơi, chúng cố gắng tìm chỗ hở để cắn nhằm bảo vệ đàn con. Lần đầu chứng kiến cảnh này nên người tôi run lên, mắt nhắm nghiền, cầu mong chiếc áo tôi mặc không có chỗ thủng.
Dù thương con, nhưng với khói nghi ngút, đàn ong bắt đầu bỏ cuộc dần, lộ ra tổ to tướng, mật vàng ươm. Anh Phúc bắt đầu lấy dao cắt từng tảng bỏ vào chiếc xô rồi dùng dây đưa xuống. Những giọt mật còn đọc lại trên cây lâu lâu lại rơi xuống dưới lá khô nghe đôm đốp.
Xách túi mật nặng trịch trong tay, chúng tôi vòng về xe lòng đầy phấn khởi sau một chuyến đi thành công. Những giọt mật vàng óng ả ấy, dù ngọt ngào, vẫn mang theo vị chát của mồ hôi, của hiểm nguy rình rập, và cả nỗi ám ảnh về những mất mát nơi rừng sâu. Đằng sau mỗi giọt mật không chỉ là giá trị kinh tế, mà còn là cả câu chuyện về mưu sinh, về lòng dũng cảm, và về sự đánh đổi khắc nghiệt giữa con người và mẹ rừng.
