Chất lượng trong việc giữ niềm tin người tiêu dùng

Thanh Hóa hiện có 631 sản phẩm OCOP, gồm 2 sản phẩm đạt 5 sao quốc gia, 59 sản phẩm 4 sao và 570 sản phẩm 3 sao. Con số này vượt xa chỉ tiêu 558 sản phẩm đặt ra cho giai đoạn 2021–2025, phản ánh sự nỗ lực lớn của cả hệ thống chính trị và người dân. Thế nhưng, số lượng nhiều không đồng nghĩa với chất lượng ổn định, và đây chính là rào cản lớn nhất của chương trình.

Trong thực tế, nhiều sản phẩm đã được chứng nhận OCOP nhưng khi đến tay người tiêu dùng lại không giữ được đồng đều về hương vị, màu sắc hay độ tinh khiết. Nem chua, mật ong, nước mắm… những mặt hàng đặc trưng của địa phương thường xuyên bị phản ánh có sự chênh lệch giữa các lô hàng.

Bà Đàm Thu Trang, một khách hàng tại phường Hạc Thành, chia sẻ rằng bà vẫn thường xuyên mua nước mắm OCOP nhưng “chất lượng mỗi lần lại khác nhau, lúc thì mặn gắt, lúc thì nhạt vị”, khiến bà mất dần niềm tin.

Nguyên nhân chính xuất phát từ việc nhiều cơ sở sản xuất còn hoạt động thủ công, thiếu áp dụng các quy trình quản lý tiên tiến như HACCP hay ISO. Công tác giám sát sau khi sản phẩm được công nhận OCOP vẫn còn lỏng lẻo, chưa có cơ chế ràng buộc mạnh mẽ để yêu cầu các chủ thể duy trì ổn định chất lượng. Trong khi đó, việc đầu tư vào công nghệ và cải tiến mẫu mã vẫn là điều xa vời đối với các hợp tác xã nhỏ, vốn dĩ còn thiếu vốn và nhân lực.

Ngoài ra, một số sản phẩm OCOP chưa được đầu tư xứng đáng về bao bì, nhãn mác và câu chuyện thương hiệu. Mẫu mã còn đơn điệu, thiếu sức hút khi đưa vào siêu thị hoặc kênh thương mại điện tử. Đây cũng là lý do vì sao nhiều sản phẩm dù đạt chuẩn 3 sao nhưng lại rất khó tìm chỗ đứng trên thị trường, nhất là khi phải cạnh tranh với các sản phẩm công nghiệp hoặc hàng ngoại nhập vốn có lợi thế về hình thức.

Khi chính quyền 2 cấp vào cuộc - áp lực mới và bất cập cũ

Từ năm 2025, theo Quyết định 1489/QĐ-TTg, công tác đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP được điều chỉnh theo mô hình chính quyền 2 cấp. Theo đó, cấp xã chỉ còn nhiệm vụ đánh giá sơ bộ một số tiêu chí và lập hồ sơ gửi lên tỉnh. Cấp tỉnh chịu trách nhiệm thẩm định, công nhận sản phẩm đạt 3 và 4 sao, đồng thời đề xuất các sản phẩm đủ điều kiện lên trung ương để xét duyệt 5 sao.

Sự thay đổi này nhằm tránh chồng chéo và đảm bảo khách quan hơn trong quá trình đánh giá. Tuy nhiên, tại Thanh Hóa – nơi sau ngày 1/7/2025 còn 166 xã, phường, thị trấn – khối lượng hồ sơ dồn về cấp tỉnh vẫn là rất lớn. Điều đó tạo ra áp lực không nhỏ cho bộ máy thẩm định ở tỉnh vốn còn hạn chế về nhân lực và trang thiết bị chuyên môn. Nguy cơ quá tải, chậm trễ trong xử lý hồ sơ là điều khó tránh khỏi.

Ở chiều ngược lại, nhiều xã lại thiếu cán bộ am hiểu về OCOP, chưa đủ khả năng tư vấn sâu cho người dân ngay từ khâu xây dựng ý tưởng, thiết kế bao bì hay đăng ký bảo hộ thương hiệu. Việc lập hồ sơ đôi khi chỉ dừng lại ở tính hình thức, chưa thực sự giúp các cơ sở cải thiện chất lượng sản phẩm. Điều này dẫn đến nghịch lý: sản phẩm được công nhận nhưng khi ra thị trường lại không đủ sức cạnh tranh, khiến chứng nhận OCOP mất dần ý nghĩa ban đầu.

Ngoài chất lượng và cơ chế quản lý, khả năng tiếp cận vốn cũng là một trong những rào cản dai dẳng. Nhiều hộ sản xuất và hợp tác xã ở Thanh Hóa chưa đủ điều kiện vay vốn ngân hàng do thiếu tài sản thế chấp hoặc không đáp ứng được các thủ tục khắt khe. Dù có những chính sách hỗ trợ tín dụng ưu đãi, nhưng trên thực tế không phải chủ thể nào cũng tiếp cận được. Thiếu vốn đồng nghĩa với việc không thể đầu tư công nghệ, máy móc hiện đại, không thể cải tiến bao bì hay mở rộng quy mô sản xuất.

Khâu thị trường cũng là điểm yếu lớn. Hiện nay, phần lớn sản phẩm OCOP của Thanh Hóa vẫn tiêu thụ chủ yếu ở địa phương hoặc trong tỉnh. Việc đưa sản phẩm vào siêu thị, chuỗi cửa hàng tiện lợi hay các sàn thương mại điện tử còn nhiều hạn chế, chủ yếu do bao bì chưa đạt chuẩn, truy xuất nguồn gốc chưa đầy đủ và thiếu chiến lược marketing chuyên nghiệp. Trong khi đó, cạnh tranh trên thị trường ngày càng khốc liệt, chỉ cần yếu thế về hình thức hay thương hiệu, sản phẩm dễ dàng bị “chìm” giữa vô vàn lựa chọn khác.

Nhận thức của người dân về OCOP cũng còn nhiều bất cập. Một số hộ sản xuất coi việc được chứng nhận OCOP chỉ như “tấm giấy khen” để quảng bá tạm thời, sau đó không chú trọng duy trì chất lượng ổn định. Nhiều cơ sở sau khi có chứng nhận lại cắt giảm khâu kiểm soát, thậm chí thay đổi nguyên liệu nhằm giảm chi phí, khiến sản phẩm nhanh chóng mất uy tín. Đây là một nguy cơ lớn, bởi thương hiệu OCOP muốn đứng vững cần phải gắn liền với chất lượng ổn định lâu dài, thay vì chỉ nhất thời.

Sau 7 năm triển khai Chương trình OCOP, Thanh Hóa đã khẳng định vị thế dẫn đầu cả nước về số lượng sản phẩm, nhưng chặng đường để chương trình trở thành động lực phát triển kinh tế nông thôn vẫn còn nhiều thử thách. Chất lượng sản phẩm chưa đồng đều, khả năng cạnh tranh còn hạn chế, trong khi thị trường tiêu thụ chủ yếu dừng ở quy mô địa phương. Không ít cơ sở sau khi đạt chứng nhận vẫn lúng túng trong việc duy trì uy tín thương hiệu.

Dù vậy, chương trình OCOP vẫn mang lại nhiều chuyển biến tích cực, góp phần nâng cao thu nhập và quảng bá sản phẩm đặc trưng của địa phương. Vấn đề đặt ra là Thanh Hóa cần khắc phục những điểm nghẽn về vốn, thị trường và cơ chế quản lý để bảo đảm OCOP không chỉ dừng lại ở con số sản phẩm, mà thực sự vững vàng về chất lượng, có sức cạnh tranh và bền vững trong dài hạn./.