Từ Khoán 10 đến Nghị quyết 68
Năm 2024, Việt Nam tiếp tục tự hào với vị thế vững chắc trên bản đồ nông nghiệp thế giới khi xuất khẩu nông sản đạt tới 62,4 tỷ USD, lọt vào nhóm 10 quốc gia dẫn đầu. Nhiều mặt hàng chủ lực như gạo, cà phê, chè, hạt điều và hạt tiêu đều đạt thứ hạng cao trên thế giới. Thành quả này là kết quả của gần 40 năm đổi mới sâu rộng (1986-2025), trong đó phải kể đến bước ngoặt năm 1988 với sự ra đời của Nghị quyết 10-NQ/TW của Bộ Chính trị, hay còn gọi là “Khoán 10”.
Khoán 10 đã trao quyền tự chủ cho người nông dân, thay thế cơ chế quản lý hành chính cứng nhắc bằng phương thức sản xuất linh hoạt hơn, tạo nên một cuộc cách mạng trong nông nghiệp Việt Nam. Thành công của Khoán 10 không chỉ đến từ chính sách đúng đắn mà còn từ tư duy cải cách mạnh mẽ, dám thừa nhận và khắc phục những điểm yếu của mô hình cũ.
Trải qua hơn ba thập kỷ, Nghị quyết 68-NQ/TW được ra đời trong bối cảnh kinh tế tư nhân đang được xác định là “động lực quan trọng nhất” của nền kinh tế quốc gia. Tuy nhiên, ghi nhận này chưa đủ nếu thể chế vẫn còn nhiều rào cản, thủ tục hành chính chưa được cải thiện, và niềm tin của doanh nghiệp chưa được củng cố vững chắc.
Kinh tế tư nhân đã có những bước phát triển vượt bậc, trở thành bộ phận cấu thành không thể thiếu trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nhưng quy mô chủ yếu vẫn là doanh nghiệp nhỏ và vừa với nhiều hạn chế về vốn, công nghệ, quản trị và đổi mới sáng tạo. Năng suất lao động còn thấp, sức cạnh tranh chưa tương xứng, trong khi liên kết với doanh nghiệp nhà nước và FDI vẫn còn rời rạc. Một điểm yếu khác là tư duy chiến lược dài hạn của nhiều doanh nghiệp chưa phát triển tương xứng với tiềm năng.
Nguyên nhân sâu xa nằm ở tư duy, nhận thức về vai trò kinh tế tư nhân chưa đầy đủ và chưa bắt kịp yêu cầu phát triển hiện đại. Thể chế pháp luật còn nhiều bất cập, chồng chéo. Quyền tài sản và tự do kinh doanh chưa được bảo đảm trọn vẹn, doanh nghiệp tư nhân còn gặp khó khăn khi tiếp cận các nguồn lực thiết yếu như vốn, công nghệ, đất đai và đặc biệt là nhân lực chất lượng cao. Các chính sách ưu đãi dù có nhưng chưa thực sự thiết thực, hiệu quả và dễ tiếp cận; trong khi chi phí kinh doanh vẫn ở mức cao.
Theo ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, thể chế hiện tại vẫn còn nhiều điểm nghẽn, gây tác động tiêu cực đến sự phát triển của doanh nghiệp. Chi phí tuân thủ pháp luật cao, nhất là khi doanh nghiệp lớn mạnh, có thể khiến họ nản lòng trong việc mở rộng quy mô. Đáng lo ngại hơn, cơ chế phân bổ nguồn lực còn mang tính hành chính nhiều hơn là theo thị trường, dẫn đến tình trạng những doanh nghiệp có “quan hệ tốt” dễ dàng được cấp phép, biến giấy phép thành công cụ bảo hộ, cản trở sự gia nhập của các ý tưởng mới. Môi trường thiếu cạnh tranh và không có sự đào thải tự nhiên khiến các doanh nghiệp hiện hữu thiếu động lực đổi mới sáng tạo, chỉ cố duy trì vị thế dựa trên các rào cản thể chế.
Trước thực trạng đó, đổi mới tư duy và đưa ra các giải pháp đột phá để phát huy vai trò của kinh tế tư nhân trở thành yêu cầu cấp bách. Nghị quyết 68-NQ/TW, được Tổng Bí thư Tô Lâm ký ban hành ngày 4/5/2025, đã chính thức khẳng định kinh tế tư nhân là động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia. Nghị quyết đưa ra những quan điểm chỉ đạo mang tính đột phá, trong đó nhấn mạnh kinh tế tư nhân là lực lượng tiên phong thúc đẩy tăng trưởng, đổi mới sáng tạo, công nghiệp hóa, hiện đại hóa và tái cấu trúc nền kinh tế. Kinh tế tư nhân, cùng với kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể, sẽ đóng vai trò trung tâm trong xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ và hội nhập quốc tế hiệu quả.
Quan điểm chỉ đạo của Nghị quyết 68
Phát triển kinh tế tư nhân nhanh, bền vững và hiệu quả được xác định là nhiệm vụ cấp bách và chiến lược, phải được cụ thể hóa trong các chính sách phát triển quốc gia nhằm khai thác tối đa tiềm năng và nguồn lực khu vực này. Nghị quyết kêu gọi xóa bỏ mọi định kiến, tạo môi trường nuôi dưỡng tinh thần kinh doanh và đổi mới sáng tạo, bảo vệ quyền sở hữu tài sản, quyền tự do kinh doanh, và đảm bảo cạnh tranh bình đẳng. Đồng thời, thiết lập môi trường kinh doanh thuận lợi, minh bạch, ổn định và chi phí thấp, hoàn thiện pháp luật, và ưu tiên phát triển các lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, khởi nghiệp và làm giàu chính đáng. Vai trò lãnh đạo của Đảng và Nhà nước cũng được nhấn mạnh nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển, cùng với việc đào tạo đội ngũ doanh nhân có đạo đức, văn hóa kinh doanh, bản lĩnh và trách nhiệm xã hội
Mục tiêu đầy tham vọng được đặt ra là đến năm 2030, Việt Nam sẽ có 2 triệu doanh nghiệp hoạt động, với tỷ lệ đạt 20 doanh nghiệp trên 1.000 dân, ít nhất 20 doanh nghiệp lớn tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, tốc độ tăng trưởng bình quân từ 10-12% mỗi năm. Kinh tế tư nhân sẽ đóng góp từ 55-58% GDP, chiếm 35-40% tổng thu ngân sách nhà nước, và giải quyết 84-85% tổng số việc làm. Đến năm 2045, mục tiêu là có ít nhất 3 triệu doanh nghiệp, đóng góp trên 60% GDP và có khả năng cạnh tranh cao trong khu vực và quốc tế.
Để Nghị quyết 68 như một “Khoán 10” cho kinh tế tư nhân
Để Nghị quyết 68 trở thành “Khoán 10” của kinh tế tư nhân, Đảng và Nhà nước đã đề ra tám nhóm nhiệm vụ và giải pháp trọng tâm nhằm thúc đẩy khu vực tư nhân phát triển toàn diện. Trước hết, cần đổi mới tư duy và nhận thức về vai trò của kinh tế tư nhân, thống nhất trong toàn hệ thống chính trị và xã hội, đồng thời khơi dậy niềm tin, tinh thần dân tộc và khát vọng phát triển. Chính quyền các cấp phải đồng hành và phục vụ doanh nghiệp, tránh những can thiệp hành chính không phù hợp với nguyên tắc thị trường, đồng thời tăng cường truyền thông và nghiêm cấm các hành vi nhũng nhiễu, gây cản trở hoạt động kinh doanh. Tiếp theo là cải cách thể chế, bảo vệ quyền sở hữu tài sản và quyền tự do kinh doanh với môi trường pháp lý minh bạch, chi phí thấp, thông thoáng, phù hợp chuẩn mực quốc tế. Việc giảm thiểu cơ chế “xin - cho”, chuyển mạnh sang hậu kiểm thay vì tiền kiểm được coi là giải pháp cốt lõi nhằm tháo gỡ những nút thắt trong môi trường kinh doanh.
Chia sẻ về vấn đề này, PGS, TS Nguyễn Thường Lạng, giảng viên cao cấp Đại học Kinh tế Quốc dân, nhấn mạnh rằng việc xóa bỏ triệt để cơ chế “xin - cho” là điều kiện tiên quyết để tạo ra môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch. Ông cho rằng không phải các điều kiện kinh doanh bản thân là vấn đề, mà cách áp dụng chúng mới gây khó khăn cho doanh nghiệp, tạo ra chi phí phi chính thức và làm méo mó môi trường kinh doanh. Việc này phản ánh tình trạng buông lỏng hoặc lạm quyền của một số cán bộ thực thi pháp luật, đòi hỏi phải rà soát, loại bỏ các điều kiện kinh doanh không còn phù hợp.
Một nhiệm vụ quan trọng khác là tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tiếp cận nguồn lực như đất đai, vốn và nhân lực chất lượng cao. Nghị quyết đề xuất các chính sách kiểm soát giá đất, hoàn thiện cơ sở dữ liệu đất đai, giảm chi phí thuê đất, phát triển tín dụng xanh, hỗ trợ tài chính chuỗi giá trị và khởi nghiệp sáng tạo. Cùng với đó là nâng cao chất lượng đào tạo nhân lực, gắn kết giữa giáo dục, doanh nghiệp và thị trường lao động. Song song với đó, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, khoa học công nghệ, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh cũng được coi là trọng tâm. Doanh nghiệp được khuyến khích đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), ứng dụng công nghệ mới, đồng thời được hỗ trợ tài chính qua các chính sách ưu đãi thuế và tiếp cận các cơ sở nghiên cứu của Nhà nước.
Việc tăng cường kết nối giữa các doanh nghiệp cũng được chú trọng nhằm xây dựng chuỗi liên kết theo cụm ngành, thúc đẩy doanh nghiệp lớn dẫn dắt chuỗi giá trị, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa về đào tạo, tài chính, tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời khuyến khích liên kết giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nội địa. Bên cạnh đó, hình thành và phát triển các tập đoàn tư nhân lớn có khả năng cạnh tranh khu vực và toàn cầu được xem là bước đi chiến lược nhằm nâng cao năng lực nội lực kinh tế tư nhân. Các doanh nghiệp tư nhân được khuyến khích tham gia vào các dự án chiến lược quốc gia và đầu tư vào các lĩnh vực trọng điểm như hạ tầng, y tế, giáo dục và quốc phòng, cùng chương trình “Go Global” giúp doanh nghiệp vươn ra thị trường quốc tế.
Ngoài ra, Nghị quyết còn đề xuất hỗ trợ thiết thực cho doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và hộ kinh doanh bằng các chính sách đơn giản hóa chế độ thuế, kế toán, cung cấp nền tảng số miễn phí và mở rộng khả năng tiếp cận tài chính, đặc biệt cho các nhóm yếu thế. Cuối cùng, xây dựng đội ngũ doanh nhân có đạo đức, trách nhiệm xã hội, tinh thần cống hiến cũng được đề cao thông qua việc đưa giáo dục khởi nghiệp vào trường học, tôn vinh doanh nhân có đóng góp cho phát triển bền vững và huy động doanh nhân tham gia phản biện chính sách.
Theo TS. Huỳnh Phước Nghĩa, chuyên gia kinh tế, để hiện thực hóa các mục tiêu phát triển đầy tham vọng của Nghị quyết 68 như đạt 2 triệu doanh nghiệp hay hình thành các tập đoàn lớn vươn tầm quốc tế, đòi hỏi sự thay đổi căn cơ, bắt đầu từ nền tảng môi trường kinh doanh thực sự thuận lợi và khích lệ sự phát triển của khu vực tư nhân. TS. James Cooper từ Đại học RMIT Việt Nam cũng nhận định rằng, để nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập toàn cầu, kinh tế tư nhân cần phát triển mạnh các ngành tiềm năng như công nghệ thông tin, sản xuất, du lịch và nông nghiệp. Ông đặc biệt nhấn mạnh vai trò của Chính phủ trong việc tạo ra khung pháp lý thuận lợi nhằm khai thác tối đa tiềm năng này. Du lịch và nông nghiệp là những ngành có cơ hội lớn nhưng chiến lược phát triển cụ thể phải dựa trên quyết định của doanh nhân, trong một môi trường kinh doanh thông thoáng do Nhà nước tạo ra.
Như vậy, hành trình phát triển kinh tế tư nhân của Việt Nam đang bước sang một giai đoạn mới, khi Nghị quyết 68 được kỳ vọng sẽ trở thành “Khoán 10” cho khu vực tư nhân, tạo nên cú hích về thể chế để phát triển mạnh mẽ, bền vững, đóng góp quan trọng vào sự thịnh vượng chung của đất nước.
