Ong ruồi (còn gọi là ong muỗi, ong dú, tên khoa học Trigona hoặc Meliponini) là loài ong hoang dã có kích thước nhỏ hơn nhiều so với ong mật thường thấy. Chúng không có ngòi chích, sống trong tự nhiên ở những khu rừng, vườn cây hoặc quanh các vườn dừa ở vùng nhiệt đới. Ở Việt Nam, ong ruồi phân bố chủ yếu tại miền Tây Nam Bộ, nơi có khí hậu ấm áp quanh năm và nhiều cây dừa xanh mướt.
Khác với ong nuôi lấy mật từ hoa rừng hay hoa cà phê, ong ruồi thường chọn hoa dừa – loại hoa có hương thơm dịu, vị ngọt thanh – làm nguồn mật chính. Nhờ đó, mật ong ruồi hoa dừa có hương vị riêng biệt, thơm dịu, ngọt thanh và hậu vị mát.
Mùa dừa ra hoa thường kéo dài nhiều tháng trong năm. Khi đó, ong ruồi bay đến hút mật từ những chùm hoa dừa vàng nhạt, lưu trữ trong tổ nhỏ li ti được tạo bằng nhựa cây và sáp. Quá trình tạo mật diễn ra tự nhiên, không qua bất kỳ can thiệp nhân tạo nào, nên mỗi giọt mật được kết tinh hoàn toàn từ tinh hoa của hoa dừa và công sức của đàn ong tí hon.
Do kích thước ong ruồi nhỏ và sản lượng mật hạn chế, một tổ ong ruồi chỉ cho thu hoạch được khoảng 200–500 ml mật mỗi lần. Vì vậy, mật ong ruồi hoa dừa trở nên rất quý hiếm và có giá trị cao trên thị trường. Mật ong ruồi hoa dừa có màu vàng nhạt đến vàng cánh gián, độ sánh vừa phải. Khi ngửi, bạn sẽ cảm nhận rõ mùi hương hoa dừa thoang thoảng, dịu nhẹ, không gắt. Khi nếm, vị ngọt thanh, có chút chua nhẹ tự nhiên, hậu vị mát và để lại cảm giác dễ chịu ở cổ họng – khác biệt hoàn toàn so với mật ong rừng thông thường.
Điểm đặc biệt nhất là mật không bị kết tinh khi để lâu, vì tỷ lệ đường glucose thấp hơn fructose. Ngoài ra, mật ong ruồi có độ axit nhẹ, giúp bảo quản tự nhiên lâu dài mà không cần chất phụ gia. Mật ong ruồi hoa dừa là nguồn cung cấp năng lượng và dưỡng chất tự nhiên tuyệt vời. Thành phần của nó gồm: Các loại đường tự nhiên (fructose, glucose) dễ hấp thụ; Vitamin nhóm B, vitamin C; Khoáng chất như kali, magie, canxi, sắt, kẽm; Enzyme và axit amin thiết yếu; Các hợp chất chống oxy hóa như flavonoid và polyphenol.
Nhờ đó, mật ong ruồi hoa dừa mang đến nhiều lợi ích cho sức khỏe: Tăng cường miễn dịch: Các chất chống oxy hóa giúp cơ thể chống lại vi khuẩn, virus và gốc tự do. Hỗ trợ tiêu hóa: Dùng mật ong pha nước ấm giúp kích thích enzyme tiêu hóa, giảm đầy bụng, khó tiêu. Chăm sóc da và làm đẹp: Mật ong có tác dụng dưỡng ẩm, làm sáng da, kháng khuẩn – rất thích hợp để đắp mặt hoặc làm nguyên liệu mỹ phẩm tự nhiên. Bảo vệ đường hô hấp: Mật ong ruồi hoa dừa thường được dùng trị ho, đau họng, khàn tiếng, đặc biệt hiệu quả khi pha với chanh hoặc gừng. Cải thiện giấc ngủ và giảm stress: Một muỗng mật ong nhỏ trước khi ngủ giúp cơ thể thư giãn, ổn định đường huyết và dễ ngủ hơn.
Để phát huy tối đa công dụng, nên dùng mật ong ruồi hoa dừa theo những cách sau: Buổi sáng: Uống 1–2 thìa mật ong pha với nước ấm và vài giọt chanh giúp thanh lọc cơ thể. Trước bữa ăn: Dùng mật ong pha loãng giúp kích thích tiêu hóa. Kết hợp làm đẹp: Trộn mật ong với nghệ, sữa chua hoặc yến mạch để đắp mặt, giúp da sáng mịn và săn chắc. Pha đồ uống: Dùng làm chất tạo ngọt tự nhiên trong sinh tố, trà hoa, nước ép. Lưu ý: Không nên pha mật ong với nước sôi trên 60°C, vì nhiệt độ cao sẽ phá hủy enzyme quý trong mật. Ngoài ra, trẻ dưới 1 tuổi không nên dùng mật ong vì hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện.
Với đặc điểm tự nhiên và sản lượng thấp, mật ong ruồi hoa dừa đang trở thành sản phẩm nông sản đặc trưng, mang lại giá trị kinh tế cao cho người dân miền Tây. Nhiều hộ dân ở Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Cà Mau đã kết hợp trồng dừa hữu cơ và nuôi ong ruồi, tạo mô hình nông nghiệp bền vững. Mật ong ruồi không chỉ góp phần đa dạng hóa sản phẩm từ cây dừa, mà còn giúp bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên, vì ong ruồi là loài thụ phấn quan trọng cho nhiều loài cây. Việc khai thác mật ong ruồi một cách hợp lý giúp giữ gìn cân bằng sinh thái và bảo vệ nguồn ong quý.
Trong đời sống người Việt, mật ong không chỉ là thực phẩm mà còn là biểu tượng của sự ngọt ngào, tinh khiết và tự nhiên. Mật ong ruồi hoa dừa – với hương vị đậm đà hồn quê – gợi nhớ đến những khu vườn xanh ngát, những chùm dừa nghiêng bóng bên sông và cuộc sống thanh bình của miền sông nước. Nó là kết tinh của lao động cần cù, của thiên nhiên hào phóng và của sự khéo léo trong gìn giữ sản vật quê hương.
Mật ong ruồi hoa dừa là món quà tinh túy mà thiên nhiên ban tặng cho con người. Từ hương vị đến công dụng, từ giá trị sức khỏe đến ý nghĩa văn hóa, loại mật này đều thể hiện sự hòa hợp tuyệt vời giữa con người và tự nhiên. Giữa thời đại mà thực phẩm sạch, hữu cơ và bền vững được đề cao, mật ong ruồi hoa dừa xứng đáng trở thành đại sứ của sự thuần khiết và chân thật trong ẩm thực Việt./.
