Chính phủ vừa ban hành Kế hoạch thực hiện Nghị quyết 188/2025/QH15, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc triển khai cơ chế đặc thù phát triển hệ thống đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM. Đây được xem là bước đột phá nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn về thể chế, rút ngắn thủ tục đầu tư và thúc đẩy hình thành mạng lưới giao thông công cộng hiện đại, bền vững cho hai đô thị lớn nhất cả nước.
Theo kế hoạch, Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành và địa phương xác định rõ nhiệm vụ, trách nhiệm, lộ trình và nguồn lực để triển khai dự án, đồng thời bảo đảm tính công khai, minh bạch, đúng quy định và tránh thất thoát, lãng phí. Việc thực hiện phải bám sát các chủ trương đã được Quốc hội thông qua, hướng tới quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư, tạo hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho phát triển đường sắt đô thị.
Một trong những điểm mới đáng chú ý là giao Bộ Xây dựng chủ trì soạn thảo Nghị định về thiết kế kỹ thuật tổng thể (FEED), thay thế thiết kế cơ sở trong báo cáo nghiên cứu khả thi. Cơ chế này được kỳ vọng giúp rút ngắn thủ tục, tăng tính chủ động cho các dự án quy mô lớn, có yêu cầu kỹ thuật cao, đồng thời giảm thời gian chuẩn bị đầu tư và chi phí hành chính.
Song song đó, các văn bản hướng dẫn cũng sẽ quy định cụ thể về phát triển khoa học - công nghệ, đào tạo nhân lực đường sắt, cùng tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp trong nước tham gia cung ứng hàng hóa, dịch vụ cho ngành công nghiệp đường sắt.
Chính phủ nhấn mạnh việc triển khai cơ chế đặc thù này phải đồng bộ với kế hoạch phát triển đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam theo Nghị quyết 106/NQ-CP ban hành tháng 4/2025, đảm bảo thống nhất trong định hướng phát triển hạ tầng giao thông quốc gia. Đây không chỉ là chiến lược đầu tư cho vận tải công cộng mà còn là bước chuẩn bị cho Việt Nam từng bước tự chủ công nghệ và kỹ thuật đường sắt trong nước.
Ở cấp địa phương, Hà Nội và TP.HCM được giao nhiệm vụ ban hành nghị quyết riêng của Hội đồng nhân dân về phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng (mô hình TOD). Hai thành phố sẽ rà soát và điều chỉnh quy hoạch vùng phụ cận các ga và khu đề-pô, tổ chức khai thác quỹ đất quanh tuyến đường sắt để đấu giá, tạo nguồn lực phát triển hạ tầng và tái đầu tư cho giao thông công cộng.
Việc kết hợp giữa phát triển đô thị và hạ tầng giao thông được kỳ vọng tăng giá trị đất đai, huy động nguồn vốn xã hội, giảm áp lực ngân sách, đồng thời hình thành các khu đô thị hiện đại gắn liền với hệ thống vận tải khối lượng lớn.
Ngoài ra, các bộ, ngành và chính quyền địa phương phải triển khai đề án phát triển công nghiệp và nguồn nhân lực đường sắt theo Nghị quyết 127/NQ-CP. Việc xây dựng đội ngũ kỹ sư, chuyên gia và công nhân kỹ thuật cao được coi là yếu tố then chốt, bảo đảm sự vận hành bền vững của hệ thống đường sắt đô thị và tiến tới nội địa hóa công nghệ.
Chính phủ yêu cầu Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ và Chủ tịch UBND Hà Nội, TP.HCM chịu trách nhiệm trực tiếp chỉ đạo, kiểm tra tiến độ, định kỳ báo cáo kết quả thực hiện để Bộ Xây dựng tổng hợp, trình Chính phủ và Ban Chỉ đạo các công trình trọng điểm quốc gia. Trong quá trình thực hiện, nếu phát sinh nhu cầu điều chỉnh, các địa phương có thể chủ động đề xuất sửa đổi cơ chế đặc thù để kịp thời báo cáo Chính phủ hoặc Quốc hội xem xét.
Việc thí điểm cơ chế đặc thù phát triển đường sắt đô thị tại hai đô thị trung tâm không chỉ là giải pháp về giao thông mà còn mang ý nghĩa chiến lược trong quy hoạch và phát triển đô thị bền vững. Đây được xem là bước đi quan trọng để định hình diện mạo đô thị hiện đại của Việt Nam, hướng tới hệ thống giao thông xanh, thông minh và hiệu quả hơn trong thập kỷ tới.
